मिश्रण आणि संयुग यात काय फरक आहे?

मिश्रणात घटकांचे गुणधर्म कायम राहतात आणि साध्या पद्धतीने वेगळे करता येतात, तर संयुगात नवीन गुणधर्म तयार होतात आणि घटक साध्या पद्धतीने वेगळे करता येत नाहीत.

उर्ध्वपातन पद्धतीचा उपयोग कशासाठी होतो?

उर्ध्वपातन पद्धतीचा उपयोग अशुद्ध द्रव शुद्ध करण्यासाठी आणि द्रावक-द्राव्य वेगळे करण्यासाठी होतो, जसे समुद्राच्या पाण्यापासून पिण्यायोग्य पाणी तयार करणे.

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १४: मूलद्रव्ये, संयुगे आणि मिश्रणे स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १४: मूलद्रव्ये, संयुगे आणि मिश्रणे स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवीच्या सामान्य विज्ञानातील "मूलद्रव्ये, संयुगे आणि मिश्रणे" हा धडा धातू, अधातू, संयुगे, मिश्रणे, आणि पृथक्करण पद्धती यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, मूलद्रव्यांची ओळख, आणि मिश्रणांचे पृथक्करण यांचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना रसायनशास्त्र समजण्यास मदत करते.

प्रश्न १: माझे सोबती कोण-कोण?

1. स्टेनलेस स्टील

संमिश्र

2. चांदी

धातू

3. भाजणीचे दळण

मिश्रण

4. मीठ

संयुग

5. कोळसा

मूलद्रव्य

6. हायड्रोजन

अधातू

प्रश्न २: मूलद्रव्यांची नावे

Zn, Cd, Xe, Br, Ti, Cu, Fe, Si, Ir, Pt या संज्ञांवरून मूलद्रव्यांची नावे लिहा.

Zn: झिंक
Cd: कॅडमियम
Xe: झेनॉन
Br: ब्रोमिन
Ti: टायटॅनियम
Cu: कॉपर
Fe: आयर्न
Si: सिलिकॉन
Ir: इरिडीअम
Pt: प्लॅटिनम

प्रश्न ३: संयुगांची रेणुसूत्रे

पुढील संयुगांची रेणुसूत्रे काय आहेत? हायड्रोक्लोरिक आम्ल, सल्फ्युरिक आम्ल, सोडिअम क्लोराईड, ग्लुकोज, मिथेन.

हायड्रोक्लोरिक आम्ल: HCl
सल्फ्युरिक आम्ल: H₂SO₄
सोडिअम क्लोराईड: NaCl
ग्लुकोज: C₆H₁₂O₆
मिथेन: CH₄

प्रश्न ४: शास्त्रीय कारणे

अ. लोणी काढण्यासाठी ताक घुसळले जाते.

केंद्रापसारी बलाने ताकातील लोण्याचे कण एकत्र येऊन गोळा बनतो, ज्यामुळे लोणी वेगळे होते.

आ. रंजकद्रव्य पृथक्करण पद्धतीत पाणी कागदाच्या टोकापर्यंत चढते, तेव्हा मिश्रणातील घटकपदार्थ कमी उंचीपर्यंतच चढलेले असतात.

पाणी (द्रावक) वेगाने वर चढते, परंतु मिश्रणाचे घटक गाळण कागदाला चिकटून राहतात आणि कमी विद्राव्यतेमुळे कमी उंचीवर थांबतात.

इ. उन्ह्याळ्यात पाणी साठवण्याच्या भांड्याला बाहेरून ओले कापड गुंडाळले जाते.

ओल्या कापडातील पाण्याचे बाष्पीभवन होताना भांड्यातील पाण्याची उष्णता शोषली जाते, ज्यामुळे पाणी गार राहते.

प्रश्न ५: फरक स्पष्ट करा

अ. धातू आणि अधातू

धातू:
१. वर्धनीय.
२. चकाकी असते.
३. तन्यता असते.
४. उष्णता, विजेचे सुवाहक.
५. स्थायू अवस्थेत (अपवाद: पारा).
६. उदा.: सोने, लोखंड.
अधातू:
१. वर्धनीय नसतात.
२. चकाकी नसते.
३. तन्यता नसते.
४. उष्णता, विजेचे दुर्वाहक.
५. स्थायू/वायू अवस्थेत (अपवाद: ब्रोमिन).
६. उदा.: हायड्रोजन, ऑक्सिजन.

आ. मिश्रणे आणि संयुगे

मिश्रणे:
१. मूलद्रव्ये/संयुगे मिसळून तयार.
२. साध्या पद्धतीने वेगळे करता येतात.
३. मूळ गुणधर्म कायम.
४. उदा.: हवा, स्टील.
संयुगे:
१. मूलद्रव्यांच्या रासायनिक संयोगाने तयार.
२. साध्या पद्धतीने वेगळे करता येत नाहीत.
३. नवीन गुणधर्म.
४. उदा.: मीठ, साखर, पाणी.

इ. अणू आणि रेणू

अणू:
१. मूलद्रव्याचा सर्वात लहान कण.
२. मूलद्रव्याचे गुणधर्म असतात.
३. विभाजनाने गुणधर्म नाहीसे होतात.
४. अणू एकत्र येऊन रेणू बनतो.
रेणू:
१. दोन किंवा अधिक अणूंपासून बनतो.
२. स्वतःचे गुणधर्म असतात.
३. अणूंमध्ये विभाजन शक्य.
४. रेणू एकत्र येऊन उत्पादन बनते.

ई. विलगीकरण व ऊर्ध्वपातन

विलगीकरण:
१. न विरघळणारे दोन द्रव वेगळे करणे.
२. उष्णता लागत नाही.
ऊर्ध्वपातन:
१. द्रावक आणि द्राव्य वेगळे करणे.
२. उष्णता लागते.

प्रश्न ६: खालील प्रश्नांची उत्तरे

अ. मिश्रणातील विविध घटक साध्या पद्धतीने कसे वेगळे केले जातात?

१. निवडणे/वेचणे: नको असलेले पदार्थ उचलणे.
२. गाळणे: अविद्राव्य पदार्थ वेगळे करणे.
३. चाळणे: कमी-अधिक आकाराचे पदार्थ वेगळे करणे.
४. संप्लवन: घनता फरकाने पदार्थ वेगळे करणे.
५. चुंबक फिरवणे: लोखंडी कण वेगळे करणे.

आ. आपण दैनंदिन वापरात कोणकोणती मूलद्रव्ये (धातू व अधातू), संयुगे, मिश्रणे वापरतो?

१. धातू मूलद्रव्ये: सोने, चांदी, लोह, तांबे.
२. अधातू मूलद्रव्ये: ऑक्सिजन, कार्बन, नायट्रोजन, हायड्रोजन.
३. संयुगे: मीठ, तेल, साखर.
४. मिश्रणे: साबण, संमिश्र (स्टील, पोलाद).

इ. दैनंदिन व्यवहारात अपकेंद्री पद्धतीचा वापर कोठे व कशासाठी होतो?

थेट अपकेंद्री उपकरण घरात वापरले जात नाही, परंतु ताक घुसळणे ही अपकेंद्र तत्त्वावर आधारित पद्धत आहे. रवीच्या सहाय्याने लोण्याचे कण केंद्रापसारी बलाने वेगळे होतात.

ई. ऊर्ध्वपातन व विलगीकरण पद्धतीचा उपयोग कोठे होतो? का?

ऊर्ध्वपातन: अशुद्ध द्रव शुद्ध करणे, द्रावक-द्राव्य वेगळे करणे (उदा.: समुद्राचे पाणी पिण्यायोग्य करणे).
विलगीकरण: न विरघळणारे द्रव वेगळे करणे (उदा.: केरोसीन-पाणी, रासायनिक द्रावणे).

उ. ऊर्ध्वपातन व विलगीकरण पद्धत वापरताना तुम्ही कोणती काळजी घ्याल?

ऊर्ध्वपातन: उपकरणे योग्य मांडणी, संघनन नलिका थंड ठेवणे, तापमान नियंत्रण.
विलगीकरण: तोटी व्यवस्थित बंद ठेवणे, द्रव बाहेर काढताना काटेकोरपणे तोटी उघड-बंद करणे.

FAQ आणि शेअरिंग

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा.

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!

स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.

आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!