इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: या काळाच्या भाळावरती स्वाध्याय | प्रश्नउत्तरे

इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: या काळाच्या भाळावरती स्वाध्याय

प्रश्न १: चार-पाच वाक्यांत उत्तरे लिहा

अ) नवीन स्वप्ने साकार करण्यासाठी कोणकोणते प्रयत्न करण्यास कवी सांगत आहे?

कवी सांगत आहे की, नवीन स्वप्ने साकार करण्यासाठी तुझ्या कर्तृत्वाचा तेजस्वी टीळा या काळाच्या भाळावर लाव. कष्टातून मानवतेचा मळा फुलव आणि रोज नवीन स्वप्ने पाहा. काट्यांनी भरलेल्या वाटेवरही पुढे जात राहा, संकटांना न घाबरता अंधार दूर कर. तुझ्या प्रयत्नांनी सर्वत्र प्रकाश पसरव, असे कवी प्रोत्साहन देत आहे.

आ) पानकळा नाचत केव्हा येईल असे कवीला वाटते?

कवीला वाटते की, जेव्हा तू काट्यांनी भरलेल्या वाटांमधून निर्भयपणे पुढे जाशील, तेव्हा त्या वाटा तुला पावसाने भरलेल्या नभाकडे घेऊन जातील. तुझ्या स्वप्नांपर्यंत पोहोचण्यास त्या मदत करतील. उन्हाच्या झळा संपतील आणि त्या शांत क्षणी पानकळा नाचत येईल, असे कवीला वाटते.

इ) नवीन दिशा शोधायला कवी का सांगत आहे?

कवी सांगत आहे की, नवीन दिशा शोधल्याने त्या वाटांवर नवीन वारे आणि नवीन उषा सापडतील. तुझ्या कार्यातून धरणीवरील प्रत्येक शिळा गाऊ लागेल. नव्या दिशा शोधणे म्हणजे नवे मार्ग, नवे विचार आणि नवे ध्येय यांचा शोध घेणे. यामुळे मानवतेचा विकास होईल, अशी कवीची अपेक्षा आहे.

प्रश्न २: ‘आणि फुलू दे तुझ्या श्रमातून मानवतेचा इथे मळा’ या ओळीचा अर्थ सांगा

या ओळीचा अर्थ असा की, नव्या पिढीने अथक परिश्रम करून मानवतेची बाग फुलवावी. कष्ट आणि नवविचारांनी माणुसकीचा मळा समृद्ध करावा. तेजस्वी विचारांचे शिंपण करून, समाजात सौहार्द आणि प्रगती आणावी, अशी कवीची अपेक्षा आहे.

प्रश्न ३: मानवतेचे कार्य केलेल्या एका व्यक्तीच्या कार्याची माहिती आठ-दहा वाक्यांत लिहा

लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक (१८५६-१९२०) हे थोर समाजसुधारक आणि स्वातंत्र्यसैनिक होते. त्यांचा जन्म २३ जुलै १८५६ रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली येथे झाला. त्यांनी १८७७ मध्ये गणितात बी.ए. आणि नंतर एल.एल.बी. ची पदवी मिळवली. टिळकांनी १ जानेवारी १८८० रोजी पुण्यात ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ आणि २ जानेवारी १८८५ रोजी ‘फर्ग्युसन कॉलेज’ ची स्थापना केली. त्यांनी ‘केसरी’ (मराठी) आणि ‘मराठा’ (इंग्रजी) या वृत्तपत्रांद्वारे जनजागृती केली. १८९३ मध्ये गणेशोत्सव आणि १८९५ मध्ये शिवजयंती सुरू करून तरुणांमध्ये राष्ट्रीय भावना जागृत केली. त्यांचे “स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे” हे ब्रीदवाक्य आजही प्रेरणा देते. टिळकांनी शिक्षण, पत्रकारिता आणि सामाजिक सुधारणांद्वारे मानवतेचे कार्य केले.

प्रश्न ४: तुमची इतरांना मदत होईल, असे कोणते चांगले काम तुम्ही करू इच्छिता ते सविस्तर लिहा

मी समाजसेवक बनून समाजातील गरजूंना मदत करू इच्छितो. समाजसेवक म्हणून मी गरीब मुलांना शिक्षणासाठी पुस्तके, गणवेश आणि शालेय साहित्य पुरवेन. गावांमधील लोकांच्या आरोग्य समस्यांसाठी मोफत वैद्यकीय शिबिरे आयोजित करेन. पर्यावरण रक्षणासाठी वृक्षारोपण आणि स्वच्छता मोहिमांना प्रोत्साहन देईन. समाजातील अंधश्रद्धा आणि विषमता दूर करण्यासाठी जनजागृती करेन. या कामांमुळे समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला सन्मानाने आणि सुखाने जगता येईल, अशी माझी इच्छा आहे.

प्रश्न ५: कवितेतील मानव रोज नवी स्वप्ने पाहतो, तशी तुम्ही कोणकोणती स्वप्ने पाहता?

1. देशातील अंधश्रद्धा पूर्णपणे नष्ट व्हावी.
2. सर्व प्रकारची विषमता नाहीशी व्हावी.
3. जातीभेद नष्ट होऊन समता प्रस्थापित व्हावी.
4. प्रत्येक व्यक्तीची स्वप्ने पूर्ण व्हावीत.
5. सर्वांच्या जीवनात आनंद आणि समृद्धी नांदावी.
6. राष्ट्र सुजलाम सुफलाम आणि प्रगत व्हावे.

प्रश्न ६: खालील तक्त्यात ‘अ’ गटात कवितेच्या ओळी दिल्या आहेत. ‘ब’ गटात ओळींचा अर्थ लिहा

अ गट (कवितेच्या ओळी)	ब गट (अर्थ)
सूर्यफुलांच्या फुलवी बागा	सूर्यफुले सूर्याचे तेज साठवतात, त्याप्रमाणे तुझ्या तेजाने सर्वत्र प्रकाश पसरव, असे कवी सांगत आहे.
काट्यांमधल्या वाटांमधून चालत जा तू पुढे पुढे	अडचणींनी भरलेल्या मार्गांवरूनही तू स्वप्नांचा पाठलाग करत पुढे जा, असे कवी प्रोत्साहन देत आहे.
अंधाराला तुडवित जाऊन घेऊन ये तू नवी पहाट	दु:खरूपी अंधाराला पायदळी तुडवून नव्या विचारांची आणि आशेची पहाट आण, असे कवी सांगत आहे.
उंच आभाळी घेऊन झेपा काढ शोधूनी नव्या दिशा	उच्च विचारांच्या आभाळात भरारी मारून नवीन मार्गांचा आणि ध्येयांचा शोध घे, असे कवी सांगत आहे.

प्रश्न ७: नवी स्वप्ने, नवी पहाट, नव्या दिशा हे शब्दसमूह कवितेत कोणत्या अर्थाने आले आहेत ते लिहा

1. नवी स्वप्ने: उज्ज्वल भविष्य आणि नव्या ध्येयांचा पाठलाग.
2. नवी पहाट: नवे आयुष्य, नवी आशा आणि नव्या संधी.
3. नव्या दिशा: नवे मार्ग, नवे विचार आणि प्रगतीचे नवे पर्याय.

प्रश्न ८: या कवितेत कवी माणसाला नवीन काही करण्यासाठी प्रोत्साहन देतो. तसे तुम्हांला घरातील व्यक्ती कोणत्या गोष्टींसाठी कसे प्रोत्साहन देतात? ते लिहा

माझ्या घरातील व्यक्ती मला खेळाडू बनण्यासाठी प्रोत्साहन देतात. त्यांनी मला खेळासाठी आवश्यक साहित्य, जसे की क्रीडा उपकरणे आणि गणवेश, उपलब्ध करून दिले. माझ्या सरावासाठी त्यांनी प्रशिक्षकाची नेमणूक केली आहे. ते मला नियमित सराव करण्यास आणि स्पर्धांमध्ये सहभागी होण्यास प्रेरित करतात. यामुळे माझा आत्मविश्वास वाढतो आणि मी माझ्या ध्येयाकडे वाटचाल करतो.

खेळूया शब्दांशी

अ) पुढील शब्दांचे समानार्थी शब्द कवितेतून शोधा व लिहा

1. कपाळ = भाळ
2. प्रयत्न = यत्न
3. आकाश = आभाळ
4. पृथ्वी = धरा
5. सकाळ = उषा
6. दगड = शीळा

आ) कवितेतील शेवटचे अक्षर सारखे असणारे शब्द लिहा

1. टिळा = मळा
2. करी = घरी
3. खळखळा = पानकळा
4. धरणी = करणी
5. देऊन = जाऊन
6. पहाट = ललाट
7. दिशा = उषा
8. नेतील = जातील

इ) ‘कणाकणाला’ म्हणजे प्रत्येक कणाला अशा प्रकारचे इतर शब्द शोधून लिहा

1. घराघराला – प्रत्येक घराला
2. क्षणाक्षणाला – प्रत्येक क्षणाला
3. दारादाराला – प्रत्येक दाराला
4. पानापानाला – प्रत्येक पानाला
5. पावलापावलाला – प्रत्येक पावलाला
6. झाडाझाडाला – प्रत्येक झाडाला

आपण समजून घेऊया: क्रियापदे अधोरेखित करा

साधा भूतकाळ

1. सकाळी मुलांनी प्रार्थना म्हटली.
2. काल आम्ही सहलीत खूप मजा केली.
3. केवढा मुसळधार पाऊस पडला काल.

पूर्ण भूतकाळ

1. गिर्यारोहकाने कडा सर केला होता.
2. आमच्या वर्गाने क्रिकेटचा सामना जिंकला होता.
3. स्वातंत्र्यप्राप्तीसाठी क्रांतिकारकांनी बलिदान दिले होते.

अपूर्ण भूतकाळ

1. शंतनू क्रिकेट खेळत होता.
2. जॉन चित्र काढत होता.
3. मीना ग्रंथालयात पुस्तक वाचत होती.

रीती भूतकाळ

1. उन्हाळ्यात ऊसतोडणी सुरू होत असे.
2. तो नेहमी गाडीत पेट्रोल भरत असे.
3. चंदू सनई वाजवत असे.

खालील वाक्यांत क्रियापदांची योग्य रूपे घाला

1. बिरबल स्वचातुर्याने सभा जिंकतो. (जिंकणे)
2. अभय गोष्टी लिहितो. (लिहिणे)
3. सायकल चालवण्यामागे वीणा पर्यावरणाचा विचार करते. (विचार करणे)

पुढील वाक्यांत क्रियापदाचे अपूर्ण भूतकाळी रूप घाला

1. काल पाच वाजता सोनाली शाळेतून येत होती. (येणे)
2. वैभवी कालच्या नाटकात उत्तम अभिनय करत होती. (करणे)
3. काल नऊ वाजता सौरभ आकाशाचे निरीक्षण करत होता. (निरीक्षण करणे)

या काळाच्या भाळावरती स्वाध्याय - sahavi marathi

इयत्ता सहावी मराठी पाठ २१: या काळाच्या भाळावरती ही कविता नव्या पिढीला स्वप्ने साकार करण्यासाठी प्रेरणा देते. या स्वाध्यायात कवीचा संदेश, लोकमान्य टिळकांचे कार्य, आणि मराठी व्याकरण यावर प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य, मानवतेचा मळा, आणि नव्या दिशांचा शोध येथे समजावून सांगितले आहे.

कीवर्ड्स: या काळाच्या भाळावरती, स्वाध्याय, sahavi marathi, इयत्ता सहावी मराठी, मानवतेचा मळा, लोकमान्य टिळक, मराठी अभ्यास