इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: सुगंधी सृष्टी स्वाध्याय | प्रश्नउत्तरे

इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: सुगंधी सृष्टी स्वाध्याय

प्रश्न १: तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा

अ) सुगंधी पेटीचा एक एक खणच जणू उघडत चालला होता, असे लेखकाने कशाला म्हटले आहे?

लेखकाने डब्यात लावलेल्या मोगऱ्याच्या रोपावर पहिली कळी फुलली. रोज कुंडीपाशी जाऊन ते त्या कळीचे निरीक्षण करायचे. एका संध्याकाळी कळीच्या पाकळ्या हळूहळू उलगडत गेल्या, आणि फूल उमलले. या सुंदर प्रसंगाला लेखकाने सुगंधी पेटीचा खण उघडत चालल्याचे संबोधले.

आ) निशिगंध आपले सारे वैभव चवड्यावर उभा राहून जगाला दाखवत असतो असे लेखकाला का वाटते?

निशिगंधाची फुले हिरव्या छडीवर एकामागून एक डौलदारपणे फुलतात. ते आपला रंग, सुगंध आणि आकर्षक रूप लपवत नाही. त्याच्या या ठाम आणि मुक्त स्वभावामुळे लेखकाला वाटते की निशिगंध आपले वैभव चवड्यावर उभा राहून जगाला दाखवतो.

इ) लेखकाने गुलाबाचे वर्णन कोणत्या शब्दांत केले आहे?

गुलाबाचा रुबाब इतर फुलांपेक्षा अनन्य असतो, असे लेखक म्हणतो. गुलाबाला योग्य जागा, पुरेसे पाणी, वेळेवर खत, मोकळी मुळे, हंगामी छाटणी आणि किडीपासून संरक्षण हवे. या सर्व काळजी घेतल्यानंतरच गुलाब फुलतो, आणि त्याचे विविध रंग आणि गंध सर्व श्रम विसरायला लावतात.

ई) लेखकाला सकाळी पारिजातकाखालून जाताना पुण्यपावन भूमीवरून जाण्यासारखे का वाटते?

पावसाळ्यात पारिजातकाच्या झाडाला हिरवे रोमांच फुटतात, आणि सकाळी त्याखाली फुलांचा सडा पडलेला असतो. ही फुले जणू भूमीवर वृक्षाची उदारता अंथरतात. यामुळे लेखकाला पारिजातकाखालून जाताना पवित्र आणि पुण्यवान भूमीवरून चालल्यासारखे वाटते.

प्रश्न २: तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा

अ) तुम्हांला कोणकोणती फुले जास्त आवडतात? ती का आवडतात?

मला गुलाब, कमळ आणि चाफा ही फुले खूप आवडतात. गुलाबाचा रंग आणि गंध मला आकर्षित करतो, तर कमळाची निळी छटा मनाला शांती देते. चाफ्याचा सकाळी येणारा मंद सुवास मला ताजेतवाने करतो.

आ) तुमच्या मते फुलांनी माणसाला कोणता अनमोल संदेश दिला आहे?

फुले आपल्या अल्प आयुष्यात सर्वांना सौंदर्य आणि आनंद देतात. ते आपल्याला शिकवतात की जीवन कितीही छोटे असले, तरी परोपकार आणि इतरांना सुख देणे महत्त्वाचे आहे. हा त्यांचा अनमोल संदेश आहे.

इ) या पाठात गुलाबाला राजेश्री तर निशिगंधाला गुलछडी म्हटले आहे, का ते सांगा.

गुलाबाचा थाट आणि रुबाब राजासारखा असतो, म्हणून त्याला राजेश्री म्हटले आहे. निशिगंधाची फुले हिरव्या छडीवर एकामागून एक रांगेत फुलतात, जणू गुलछडीसारखी दिसतात, म्हणून त्याला गुलछडी संबोधले आहे.

प्रश्न ३: पारिजातकाचे फूल तुमच्याशी बोलते आहे अशी कल्पना करून आठ ते दहा वाक्ये लिहा

एके सकाळी मी अंगणातील पारिजातकाच्या झाडाखाली उभा होतो, तेव्हा मला कोणीतरी हाक मारल्याचा भास झाला. लक्षात आले की पारिजातकाचे फूल माझ्याशी बोलत आहे. तो म्हणाला, “माझं नाव पारिजातक, काहीजण मला प्राजक्त म्हणतात. माझी पांढरी फुले आणि केशरी देठ सर्वांचे मन मोहून टाकतात. रोज सकाळी मी तुझ्या अंगणात सुगंधी सडा अंथरतो. माझा सुवास तुला आनंद देतो, हे पाहून मला समाधान वाटते. माझ्या फुलांनी तुझी सकाळ प्रसन्न होवो, हीच माझी इच्छा आहे. तुझ्या चेहऱ्यावरील हास्य कायम राहुदे!”

भाषिक खेळ

अ) खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा

अ) बिऱ्हाड – कुटुंब
आ) मोठी – भव्य
इ) सुवास – सुगंध
ई) कष्ट – श्रम

आ) खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा

अ) निरुपाय – उपाय
आ) पांढराशुभ्र – काळाकुट्ट
इ) उदार – कंजूष
ई) प्रसन्न – अप्रसन्न

इ) खालील शब्दाला ‘दा’ प्रत्यय लागून तयार होणारे नवीन शब्द लिहा

अ) एक – एकदा
आ) शंभर – शंभरदा
इ) हजार – हजारदा

ई) डौल-डौलदार यांसारखे ‘दार’ प्रत्यय लागलेले आणखी शब्द लिहा

घरदार, डेरेदार, ऐटदार, टुमदार, बहारदार, हवादार

उ) खालील शब्दांचा वाक्यांत उपयोग करा

अ) घसघशीत: यावर्षी राजूच्या व्यवसायाने घसघशीत नफा कमावला.
आ) रांगडा: भैरू पहिलवानाचा रांगडा बांधा सर्वांना प्रभावित करतो.
इ) उदारता: प्रत्येकाने उदारता दाखवून गरजूंना मदत करावी.
ई) टिपून मारणे: नेमबाजीत राजूने लक्ष्यावर टिपून बाण मारला.

ऊ) या पाठात रंगांच्या अनेक छटा आल्या आहेत. याप्रमाणे तुम्हांला माहीत असलेल्या रंगांच्या विविध छटा लिहा

अ) हिरवा – हिरवागर्द, हिरवागार
आ) लाल – लालभडक, लालबुंद
इ) काळा – काळाकुट्ट, काळाभोर
ई) पिवळा – पिवळसर, पिवळाधम्मक

ए) उच्चार एकच असलेले, पण अर्थ भिन्न असलेले शब्द लिहा

१) मान – शरीराचा भाग; मान – आदर
२) बोट – शरीराचा भाग; बोट – होडी
३) तीर – बाण; तीर – किनारा

ऐ) काही फुले रात्री फुलतात तर काही दिवसा फुलतात. फुलझाडांचे निरीक्षण करून तक्त्यात नोंद करा

प्रकार	फुले/झाडे
रात्री फुलणारी फुले	रातराणी, निशिगंध
दिवसा फुलणारी फुले	पारिजातक, मोगरा
बियांपासून तयार होणारी फुलझाडे	बकुल, झेंडू
फांदी/खोडापासून तयार होणारी फुलझाडे	गुलाब, जास्वंद

ओ) तुम्हांला आवडणाऱ्या कोणत्याही तीन फुलांची चित्रे काठा (प्रश्नानुसार चित्रे काढण्याची सूचना आहे, परंतु HTML मध्ये चित्रांचा उल्लेख करतो)

१) गुलाब
२) सूर्यफूल
३) कमळ

औ) खालील शब्द वापरून अर्थपूर्ण परिच्छेद तयार करा: झाड, फुले, नदी, वाट, पाऊस, डोंगर, धरण, पक्षी, प्राणी

नदीच्या काठावर एक डेरेदार झाड उभा होता, ज्याला रंगीबेरंगी फुले यायची. ही फुले पाहून वाटेवरून जाणारे वाटसरू थांबून विश्रांती घ्यायचे. डोंगरातून वाहणाऱ्या नदीवर धरण बांधले होते, आणि पावसाळ्यात पाऊस पडल्यावर धरणातून पाणी सोडले जायचे. या झाडावर पक्षी घरटी बांधायचे, तर प्राणी त्याच्या सावलीत रवंथ करायचे. पावसामुळे नदीच्या काठाची माती वाहून जाण्यापासून हे झाड रोखायचे.

क) खालील परिच्छेदातील संख्याविशेषणे अधोरेखित करा

अल्लाउद्दीन व फरिदा दोघे शाळेत निघाले. वाटेत एक भेळेचे दुकान होते. दुकानात अनेक प्रकारची चिक्की व फुटाणे मिळत असत. फरिदाकडे पाच रुपयांचे नाणे होते. तिने अडीच रुपयांत शेंगदाण्याच्या चिक्कीचे पाकीट घेतले, तर अल्लाउद्दीनने उरलेल्या अर्ध्या पैशांत फुटाणे घेतले. सगळे पैसे संपले. भरपूर फुटाणे आले. पसाभर फुटाणे त्याने फरिदाला दिले, तर तिने थोडीशी चिक्की अल्लाउद्दीनला दिली.

ख) खालील वाक्यांतील मोकळ्या जागी कंसात दिलेल्या संख्यावाचक विशेषणांपैकी योग्य विशेषण लिहा

१) अविनाशला पाच भाषा येतात.
२) सूर्याच्या सहस्र किरणांनी जमिनीला स्पर्श केला.
३) एकेक बेडूक उड्या मारत पसार झाले.
४) आईला पाहताच तिचा आनंद द्विगुणीत झाला.
५) भूकेच्या तडाख्यात मीनाने दुप्पट चपात्या खाल्ल्या.

ग) खालील दिलेल्या विरामचिन्हांची चौकटींत नावे लिहा

विरामचिन्ह	नाव
?	प्रश्नचिन्ह
.	पूर्णविराम
,	स्वल्पविराम
-	अपसरणचिन्ह
“ ”	दुहेरी अवतरणचिन्ह
‘ ’	एकेरी अवतरणचिन्ह
;	अर्धविराम
!	उद्गारवाचक चिन्ह

सुगंधी सृष्टी स्वाध्याय - sahavi marathi

इयत्ता सहावी मराठी पाठ १०: सुगंधी सृष्टी यामध्ये मोगरा, निशिगंध, गुलाब, आणि पारिजातक यांसारख्या फुलांचे सौंदर्य, सुगंध आणि सांस्कृतिक महत्त्व यांचे रसाळ वर्णन आहे. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, भाषिक खेळ (समानार्थी, विरुद्धार्थी, रंगांच्या छटा, संख्याविशेषणे), आणि फुलांचा संदेश यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य आणि फुलझाडांच्या निरीक्षणाची माहिती येथे उपलब्ध आहे. फुले आपल्याला परोपकार आणि आनंद देण्याचा अनमोल संदेश देतात.

कीवर्ड्स: सुगंधी सृष्टी, स्वाध्याय, sahavi marathi, इयत्ता सहावी मराठी, फुले, मोगरा, गुलाब, निशिगंध, पारिजातक, मराठी अभ्यास, भाषिक खेळ