इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: माय कविता स्वाध्याय
प्रश्न १: चार-पाच वाक्यांत उत्तरे लिहा
अ) कवितेतील कष्टकरी आईची अवस्था कशी आहे?
कवितेतील कष्टकरी आई रानात लाकडे गोळा करण्यासाठी अनवाणी फिरते. तिच्या पायात चपलाही नाही, आणि काटे किंवा विंचवाच्या दंशाची तिला पर्वा नसते. ती कठोर परिश्रम करते, पण आपल्या कष्टाची तक्रार कधीच करत नाही. अशी तिची दयनीय आणि मेहनती अवस्था आहे.
आ) कवी सुट्टीत घरी आल्यावर आई त्याच्यासाठी काय करत असे?
कवी सुट्टीत घरी आल्यावर आई उसनेपासने सामान आणून त्याच्यासाठी विविध पदार्थ बनवत असे. शिक्षणासाठी बाहेर राहणाऱ्या कवीची जेवणाची आबाळ होत असल्याचे तिला माहीत असल्याने ती त्याला पोटभर आणि सावकाश जेवायला सांगायची. तिच्या प्रेमळ काळजीने कवीला आधार मिळायचा.
इ) कवीच्या आईचे डोळे का भरून येतात?
कवीचे वडील म्हणतात की कवीचे शिक्षण पुरे झाले आहे आणि आता त्याने शेतात काम करावे. पण आईला कवीने खूप शिकून मोठे व्हावे असे वाटते. वडिलांचा शिक्षणाविरोधी दृष्टिकोन तिला सहन होत नाही. त्यामुळे तिचे डोळे दुखाने आणि चिंतेने भरून येतात.
ई) आईच्या पोटी पुन्हा जन्म घ्यावा, असे कवीला का वाटते?
कवीची आई अपार कष्ट करते आणि कवीने शिक्षण घेऊन यशस्वी व्हावे अशी तिची इच्छा आहे. वडिलांच्या विरोधाला न जुमानता ती कवीला प्रोत्साहन देते. तिचे हे प्रेम आणि त्याग पाहून कवीला तिच्या पोटी पुन्हा जन्म घेऊन तिचे ऋण फेडावे असे वाटते.
ए) आईसाठी कवीला काय करावेसे वाटते?
कवीला आपल्या कष्टकरी आईचे जीवन सुखाने भरावे असे वाटते. तिच्या पोटी पुन्हा जन्म घेऊन तिला आनंदी आयुष्य द्यावे अशी त्याची इच्छा आहे. तसेच, तिच्या प्रेम आणि त्यागाला नम्रपणे वंदन करावे आणि तिची काळजी घ्यावी असे त्याला वाटते.
प्रश्न २: कोण, कोणास व का म्हणाले?
अ) करू नको घाई म्हणे पोटभर खाय.
कोण, कोणास: कवीची आई कवीला.
का: कवी शिक्षणासाठी बाहेर राहत असल्याने त्याची जेवणाची आबाळ होत असल्याचे आईला माहीत होते. म्हणून ती त्याला सावकाश आणि पोटभर जेवायला सांगायची.
का: कवी शिक्षणासाठी बाहेर राहत असल्याने त्याची जेवणाची आबाळ होत असल्याचे आईला माहीत होते. म्हणून ती त्याला सावकाश आणि पोटभर जेवायला सांगायची.
आ) बस झालं शिक्शन याचं घेऊ दे हाती रूमनं.
कोण, कोणास: कवीचे वडील कवीच्या आईला.
का: वडिलांना वाटायचे की कवीने आता शेतीत हातभार लावावा आणि शिक्षण थांबवावे, म्हणून ते आईला असे म्हणाले.
का: वडिलांना वाटायचे की कवीने आता शेतीत हातभार लावावा आणि शिक्षण थांबवावे, म्हणून ते आईला असे म्हणाले.
इ) या डोयानं पाहीन रे मी दुधावरची साय.
कोण, कोणास: कवीची आई कवीला.
का: आईला कवीने लग्न करून संसार थाटावा आणि तिला नातवंडे दाखवावीत अशी इच्छा होती, म्हणून ती असे म्हणाली.
का: आईला कवीने लग्न करून संसार थाटावा आणि तिला नातवंडे दाखवावीत अशी इच्छा होती, म्हणून ती असे म्हणाली.
ई) अन् ठेवावे माय घट्ट धरून तुहे पाय.
कोण, कोणास: कवी आपल्या आईला.
का: आईच्या अपार कष्ट आणि प्रेमाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी आणि तिचे ऋण फेडण्यासाठी कवी असे म्हणाला.
का: आईच्या अपार कष्ट आणि प्रेमाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी आणि तिचे ऋण फेडण्यासाठी कवी असे म्हणाला.
प्रश्न ३: कविता वाचताना तुम्हांला कोणकोणते प्रसंग अस्वस्थ करतात ते लिहा
१) कवितेतील आई अनवाणी पायांनी रानात लाकडे गोळा करते आणि काटे किंवा विंचवाच्या दंशाची तिला पर्वा नाही, हे पाहून मन अस्वस्थ होते.
२) कवीच्या वडिलांचा शिक्षणाविरोधी दृष्टिकोन आणि त्यामुळे आईच्या डोळ्यात येणारे पाणी पाहून दुख: होते.
३) आईच्या कष्टमय जीवन आणि तिच्या स्वप्नांना वडिलांच्या विरोधामुळे मिळणारी मर्यादा अस्वस्थ करते.
२) कवीच्या वडिलांचा शिक्षणाविरोधी दृष्टिकोन आणि त्यामुळे आईच्या डोळ्यात येणारे पाणी पाहून दुख: होते.
३) आईच्या कष्टमय जीवन आणि तिच्या स्वप्नांना वडिलांच्या विरोधामुळे मिळणारी मर्यादा अस्वस्थ करते.
प्रश्न ४: या कवितेचे स्वतःच्या शब्दांत रूपांतर करून कथा लिहा. तुमच्या कथेला योग्य शीर्षक द्या
शीर्षक: आईचे प्रेम आणि कष्ट
माझ्या आईचे प्रेम पाहून मला गाय आपल्या वासराला चाटताना दिसते तशी माया वाटते. ती अनवाणी पायांनी रानात लाकडे गोळा करते, काटे आणि विंचवाच्या दंशाला न घाबरता. सुट्टीत घरी आल्यावर ती उसनेपासने सामान आणून मला चविष्ट पदार्थ बनवून खाऊ घालते आणि पोटभर जेवायला सांगते. माझे वडील म्हणतात, “आता शिक्षण पुरे, शेतात काम कर.” पण आईला मला खूप शिकवायचे आहे, आणि वडिलांचे बोलणे ऐकून तिचे डोळे भरून येतात. ती मला म्हणते, “तुझी राणी कधी येणार? मला नातवंडे पाहायची आहेत.” मी ठरवले आहे, मी खूप शिकेन, आईचे सुखाने जीवन भरेन आणि तिच्या पायांना घट्ट धरून तिला वंदन करेन.
माझ्या आईचे प्रेम पाहून मला गाय आपल्या वासराला चाटताना दिसते तशी माया वाटते. ती अनवाणी पायांनी रानात लाकडे गोळा करते, काटे आणि विंचवाच्या दंशाला न घाबरता. सुट्टीत घरी आल्यावर ती उसनेपासने सामान आणून मला चविष्ट पदार्थ बनवून खाऊ घालते आणि पोटभर जेवायला सांगते. माझे वडील म्हणतात, “आता शिक्षण पुरे, शेतात काम कर.” पण आईला मला खूप शिकवायचे आहे, आणि वडिलांचे बोलणे ऐकून तिचे डोळे भरून येतात. ती मला म्हणते, “तुझी राणी कधी येणार? मला नातवंडे पाहायची आहेत.” मी ठरवले आहे, मी खूप शिकेन, आईचे सुखाने जीवन भरेन आणि तिच्या पायांना घट्ट धरून तिला वंदन करेन.
प्रश्न ५: ‘माझी आई’ या विषयावर दहा ते पंधरा ओळी लिहा
माझी आई माझ्यासाठी सर्वस्व आहे. ती माझ्यावर अपार प्रेम करते, पण शिस्तीच्या बाबतीत कठोर आहे. तिच्या चेहऱ्यावर नेहमी हास्य असते, आणि ती मनमिळाऊ स्वभावाची आहे. घरात येणाऱ्या पाहुण्यांचे आणि माझ्या मित्रांचे ती प्रेमाने स्वागत करते. धार्मिक विचारांची असलेली माझी आई रोज मंदिरात पूजा करते आणि घरातील छोट्या मंदिरात दिवा लावते. सायंकाळी ‘शुभंकरोती’ म्हणायला तिनेच मला लहानपणापासून शिकवले. माझ्या प्रत्येक कामात ती मला प्रोत्साहन देते आणि मार्गदर्शन करते. ती माझी पहिली गुरु आहे. तिच्या प्रेमामुळे मी नेहमी आत्मविश्वासाने पुढे जाते. अशा माझ्या प्रेमळ आईला मी मनापासून प्रणाम करते.
प्रश्न ६: खेळूया शब्दांशी
अ) खालील शब्द पाहा: वहाण-चपला, वाहन-प्रवासाचे साधन. उच्चारात बरेच साम्य असलेले; पण अर्थ भिन्न असलेले असे शब्द माहीत करून घ्या. लिहा. त्यांचे अर्थ समजून घ्या.
१) उश्या: झोपताना डोक्याखाली घ्यायची गादी; उषा: सकाळ.
२) दिन: दिवस; दीन: गरीब.
२) दिन: दिवस; दीन: गरीब.
आ) खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा
१) माय
जननी, आई, माता
२) डोया
डोळा, नयन, नेत्र
३) इचू
विंचू
४) वहाण
चप्पल
इ) खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा
१) घाई
सावकाश, निवांत
२) अनेकदा
एकदा
३) सुख
दुखः
४) पोटभर
उपाशी
ई) गळ्याची आण घालणे, कान भरणे हे वाक्प्रचार या कवितेत आलेले आहेत. गळा व कान या अवयवांवरील वाक्प्रचार माहित करून घ्या व त्यांची यादी करा
कान:
१) कान भरणे
२) कानी पडणे
३) कानाला खडा लावणे
४) कान उघडणी करणे
५) कानमंत्र देणे
गळा:
१) गळा दाटून येणे
२) गळ्यात पडणे
१) कान भरणे
२) कानी पडणे
३) कानाला खडा लावणे
४) कान उघडणी करणे
५) कानमंत्र देणे
गळा:
१) गळा दाटून येणे
२) गळ्यात पडणे
ए) खालील वाक्यांतील सर्वनामांना अधोरेखित करा
१) राधा म्हणाली, ‘प्रशांत, तू किती छान गाणे गातोस.’
२) ती माझी बहीण आहे.
३) कोणी कोणाशी भांडू नये.
४) ज्याला बाहेर फिरायला जायचे आहे, त्याला मी घेऊन जाईन.
५) मला कोणी काही विचारू नये.
६) सदा माधवच्या बाबांना म्हणाला, ‘हा मला त्रास देतो, त्याला मी समजावून सांगितले; पण तो त्याचेच म्हणणे खरे करतो.’
२) ती माझी बहीण आहे.
३) कोणी कोणाशी भांडू नये.
४) ज्याला बाहेर फिरायला जायचे आहे, त्याला मी घेऊन जाईन.
५) मला कोणी काही विचारू नये.
६) सदा माधवच्या बाबांना म्हणाला, ‘हा मला त्रास देतो, त्याला मी समजावून सांगितले; पण तो त्याचेच म्हणणे खरे करतो.’
ऐ) गाळलेल्या जागी कंसातील योग्य सर्वनाम लिहा
१) ह्या वह्या मुलांना द्या. (हा, ही, ह्या)
२) त्याला काय आवडते? (काय, कोणते, कोणी)
३) आम्ही आकाशकंदील बनवले. (तू, आम्ही, स्वत:)
४) मी स्वत: स्वयंपाकघर स्वच्छ केले. (आपण, स्वत:, त्याने)
५) त्याने कोणाला काही सांगितले नाही. (कोणाला, कोणी, काय)
२) त्याला काय आवडते? (काय, कोणते, कोणी)
३) आम्ही आकाशकंदील बनवले. (तू, आम्ही, स्वत:)
४) मी स्वत: स्वयंपाकघर स्वच्छ केले. (आपण, स्वत:, त्याने)
५) त्याने कोणाला काही सांगितले नाही. (कोणाला, कोणी, काय)
ओ) खालील चित्र पाहून रिकाम्या जागी योग्य पुरुषवाचक सर्वनाम लिहा
१) मी आज पतंग उडवणार आहे.
२) तो पतंग छान उडवते.
३) मैदानावर आम्ही पतंग घेऊन गेलो.
४) आपण पतंग उडवूया.
५) पतंग उडवण्यात ते तरबेज आहेत.
२) तो पतंग छान उडवते.
३) मैदानावर आम्ही पतंग घेऊन गेलो.
४) आपण पतंग उडवूया.
५) पतंग उडवण्यात ते तरबेज आहेत.
औ) खालील सर्वनामांचा उपयोग करून वाक्ये लिहा
१) कोण: सहलीला कोण जाणार आहे?
२) हे: हे पुस्तक आहे.
३) ती: ती सहलीला जाते.
४) काय: तुला काय पाहिजे?
५) कोणाचा: वर्गात कोणाचा पहिला नंबर आला.
६) ही: ही वही आहे.
२) हे: हे पुस्तक आहे.
३) ती: ती सहलीला जाते.
४) काय: तुला काय पाहिजे?
५) कोणाचा: वर्गात कोणाचा पहिला नंबर आला.
६) ही: ही वही आहे.
माय कविता स्वाध्याय - sahavi marathi
इयत्ता सहावी मराठी पाठ ८: माय कविता यामध्ये कष्टकरी आईचे प्रेम, त्याग आणि शिक्षणासाठीचा आग्रह यांचे हृदयस्पर्शी वर्णन आहे. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, कथारूपांतर, आणि शब्दांशी खेळ यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य आणि आईच्या मायेची महती येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: माय कविता, स्वाध्याय, sahavi marathi, इयत्ता सहावी मराठी, आई, कष्ट, शिक्षण, मराठी अभ्यास