इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १७: प्रकाशाचे परिणाम स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १७: प्रकाशाचे परिणाम स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

Q: प्रकाशाचे विकिरण म्हणजे काय?

प्रकाशाचे किरण वातावरणातील रेणू, धुलीकणांवर आदळून सर्वत्र विखुरले जाण्याच्या घटनेला प्रकाशाचे विकिरण म्हणतात.

इयत्ता सातवीच्या सामान्य विज्ञानातील "प्रकाशाचे परिणाम" हा धडा प्रकाशाचे विकिरण, सूर्यग्रहण, चंद्रग्रहण, प्रच्छाया, उपच्छाया यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, प्रकाशाच्या परिणामांचा दैनंदिन जीवनातील वापर आणि ग्रहणांबाबत शास्त्रीय माहिती यांचा समावेश आहे.

प्रश्न १: रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा

अ. रात्री गाडीच्या दिव्यांचा प्रकाशझोत वस्तूंवर पडल्यास ............. व ............. या छाया पाहता येतात.

प्रच्छाया व उपच्छाया

आ. चंद्रग्रहणाच्या वेळी ............. ची सावली ............. वर पडते.

पृथ्वी, चंद्र

इ. सूर्यग्रहणाच्या वेळी ............. ची सावली ............. वर पडते.

चंद्र, पृथ्वी

ई. सूर्योदय, सूर्यास्ताच्या वेळी ............. मुळे आकाशात विविध रंगछटा पाहायला मिळतात.

विकिरण

प्रश्न २: कारणे लिहा

अ. पृथ्वीच्या वातावरणापलीकडे अवकाश काळे दिसते.

पृथ्वीच्या वातावरणापलीकडे निर्वात पोकळीमुळे सूर्यप्रकाशाचे विकिरण होण्यासाठी माध्यम नसते, म्हणून अवकाश काळे दिसते.

आ. सावलीत बसून वाचता येते.

सूर्याच्या विस्तारित प्रकाशामुळे सावलीत फिकट उपच्छाया असते, ज्यामुळे वाचनासाठी पुरेसा प्रकाश उपलब्ध असतो.

इ. उघड्या डोळ्यांनी सूर्यग्रहण पाहू नये.

सूर्यग्रहणावेळी अतिनील किरणे डोळ्यांत शिरून दृष्टीचे नुकसान करू शकतात.

प्रश्न ३: प्रकाशाच्या विकिरणाची दैनंदिन जीवनातील काही उदाहरणे सांगा

१. सूर्यास्तावेळी तांबडा सूर्य
२. निळे आकाश
३. सिनेमा प्रोजेक्टरचा प्रकाशझोत
४. धुक्यातील गाडीचा प्रकाश

प्रश्न ४: हवेत खूप उंचावर उडणाऱ्या पक्ष्यांची/विमानांची छाया जमिनीवर का दिसत नाही?

उंचावर उडणाऱ्या पक्ष्यांची/विमानांची प्रच्छाया लहान होऊन नाहीशी होते आणि उपच्छाया फिकट होऊन दिसेनाशी होते, म्हणून छाया जमिनीवर दिसत नाही.

प्रश्न ५: बिंदूस्रोतामुळे उपच्छाया का मिळत नाही?

बिंदूस्रोताचा प्रकाश विखुरत नाही, त्यामुळे फक्त गडद प्रच्छाया मिळते, उपच्छाया मिळत नाही.

प्रश्न ६: खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा

अ. प्रकाशाचे विकिरण म्हणजे काय?

प्रकाशाचे किरण वातावरणातील रेणू, धुलीकणांवर आदळून विखुरले जाण्याच्या घटनेला प्रकाशाचे विकिरण म्हणतात. यामुळे निळे आकाश, तांबडा सूर्य दिसते.

आ. शून्यछाया स्थितीत छाया खरोखरच लुप्त होत असेल का?

शून्यछाया दिनी सूर्य माथ्यावर असल्याने सावली पायाखाली पडते आणि दृष्टीस पडत नाही, त्यामुळे ती लुप्त झाल्यासारखी वाटते.

इ. बंद काचेच्या पेटीत धूप लावून लेझर प्रकाशकिरण टाकल्यास तो दिसेल का?

होय, लेझर किरण धुपाच्या सूक्ष्म कणांवर आदळून विखुरतात आणि डोळ्यांत शिरतात, त्यामुळे तो दिसेल.

प्रश्न ७: चर्चा करा व लिहा

अ. ‘सूर्य उगवलाच नाही तर’, यावर तुमच्या शब्दांत विज्ञानावर आधारित परिच्छेद लिहा.

सूर्य उगवला नाही तर सर्वत्र कायम अंधार राहील, कृत्रिम प्रकाशावर अवलंबून राहावे लागेल. सूर्यग्रहण, इंद्रधनुष्य, रंगछटा दिसणार नाहीत. तापमान कमी होऊन पाणी गोठेल. प्रकाशसंश्लेषण थांबल्याने वनस्पती आणि प्राणी नष्ट होतील. सौरऊर्जेचा वापर बंद होईल.

आ. ग्रहणांबाबतचे गैरसमज दूर करण्यासाठी तुम्ही कोणते प्रयत्न कराल?

१. शास्त्रीय माहिती प्रसारमाध्यमांद्वारे पोहोचवणे.
२. ग्रहणाची जाहिरात करणे.
३. चष्मे, टेलिस्कोपद्वारे ग्रहण पाहण्याचा अनुभव देणे.
४. ग्रहण सहली आयोजित करणे.
५. प्रतीकृतींद्वारे ग्रहण समजावणे.

इ. विविध ग्रहणे व तेव्हाची स्थिती.

ग्रहण	स्थिती
सूर्यग्रहण	चंद्र सूर्य-पृथ्वी दरम्यान येऊन चंद्राची सावली पृथ्वीवर पडते.
खग्रास सूर्यग्रहण	चंद्राने सूर्यबिंब पूर्ण झाकले, प्रच्छायेत अंधार पसरतो.
खंडग्रास सूर्यग्रहण	चंद्राने सूर्यबिंब अंशतः झाकले, उपच्छायेत दिसते.
कंकणाकृती सूर्यग्रहण	सूर्यबिंबाचा परीघ बांगडीसारखा दिसतो.
चंद्रग्रहण	पृथ्वी सूर्य-चंद्र दरम्यान येऊन पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते.
खग्रास चंद्रग्रहण	चंद्र पूर्णपणे पृथ्वीच्या प्रच्छायेत असतो.
खंडग्रास चंद्रग्रहण	चंद्र अंशतः पृथ्वीच्या प्रच्छायेत असतो.

प्रश्न ८: फरक स्पष्ट करा

अ. प्रकाशाचे बिंदूस्रोत व विस्तारित स्रोत

बिंदूस्रोत	विस्तारित स्रोत
आकाराने सूक्ष्म	आकाराने मोठा
केवळ प्रच्छाया मिळते	प्रच्छाया आणि उपच्छाया मिळतात
उदा.: लेझर, छिद्रातून येणारा प्रकाश	उदा.: सूर्य

आ. प्रच्छाया व उपच्छाया

प्रच्छाया	उपच्छाया
गडद असते	फिकट असते
बिंदूस्रोत आणि विस्तारित स्रोतापासून मिळते	फक्त विस्तारित स्रोतापासून मिळते
खग्रास ग्रहण दिसते	खंडग्रास ग्रहण दिसते

FAQ आणि शेअरिंग

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा.

हा स्वाध्याय WhatsApp, Facebook किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्याय आवडल्यास खाली कमेंट करा!

स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.

आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!