ध्वनीच्या प्रसारणासाठी माध्यमाची आवश्यकता का असते?

ध्वनी हा कंपनांच्या स्वरूपात प्रसारित होतो, आणि यासाठी हवा, पाणी किंवा घन पदार्थ यांसारख्या माध्यमाची आवश्यकता असते.

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १८: ध्वनी - ध्वनीची निर्मिती स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १८: ध्वनी - ध्वनीची निर्मिती स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवीच्या सामान्य विज्ञानातील "ध्वनी: ध्वनीची निर्मिती" हा धडा ध्वनीची निर्मिती, वारंवारिता, तीव्रता, श्राव्य आणि अवश्राव्य ध्वनी यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, ध्वनीच्या प्रसारणाच्या पद्धती आणि त्याचे दैनंदिन जीवनातील महत्त्व यांचा समावेश आहे.

प्रश्न १: रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा

अ. कोणत्या ही वस्तूच्या लयबद्ध ............. ध्वनी निर्माण होतो.

कंपनांमुळे

आ. ध्वनीची वारंवारिता ............. मध्ये मोजतात.

हर्टझ

इ. ध्वनीचा ............. कमी झाल्यास त्या चा आवाजही कमी होतो.

आयाम

ई. ध्वनीच्या ............. साठी माध्यमाची आवश्यकता असते.

प्रसारण

प्रश्न २: योग्य जोड्या जुळवा

‘अ’ गट	‘ब’ गट
अ. बासरी	हवेतील कंपने
आ. वारंवारिता	Hz मध्ये मोजतात
इ. ध्वनीची पातळी	डेसिबेल
ई. श्राव्यातीत ध्वनी	वारंवारिता 20000 Hz पेक्षा जास्त
उ. अवश्राव्य ध्वनी	वारंवारिता 20 Hz पेक्षा कमी

प्रश्न ३: शास्त्रीय कारणे लिहा

अ. जुन्या काळी रेल्वे कधी येईल, हे पाहण्यासाठी रेल्वेच्या रुळांना कान लावून अंदाज घेत असत.

रेल्वेच्या चाकांचे रुळांवरील आघात आणि घर्षणामुळे ध्वनी निर्माण होतो. हा ध्वनी रुळांच्या घन माध्यमातून दूरपर्यंत प्रसारित होतो, म्हणून रुळांना कान लावल्यास रेल्वेचा ध्वनी ऐकू येतो.

आ. तबला व सतार यांपासून निर्माण होणारा ध्वनी वेगवेगळा असतो.

तब्ल्याच्या चामड्याच्या पडद्याच्या आणि सतारीच्या तारांच्या कंपनांची वारंवारिता आणि उच्चनीचता वेगवेगळी असते, त्यामुळे त्यांचा ध्वनी वेगळा असतो.

इ. चंद्रावर गेल्यानंतर सोबतच्या मित्राला तुम्ही हाक मारली, तर त्याला ती ऐकू येणार नाही.

चंद्रावर वातावरण नसल्याने ध्वनी प्रसारणासाठी माध्यम नाही, म्हणून हाक ऐकू येत नाही.

ई. डासाच्या पंखांची हालचाल आपल्याला ऐकू येते, परंतु आपल्या हातांची हालचाल आपल्याला ऐकू येत नाही.

डासाच्या पंखांची वारंवारिता (300-600 Hz) श्राव्य ध्वनी निर्माण करते, तर हातांच्या हालचालीची वारंवारिता (20 Hz पेक्षा कमी) अवश्राव्य असते.

प्रश्न ४: खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा

अ. ध्वनीची निर्मिती कशी होते?

वस्तूवर आघात झाल्याने त्या वस्तूत कंपने निर्माण होतात, आणि या कंपनांमुळे ध्वनीची निर्मिती होते.

आ. ध्वनीची तीव्रता कशावर अवलंबून असते?

१. कंपनांचा आयाम: आयामाच्या वर्गाच्या प्रमाणात तीव्रता.
२. वारंवारिता: जास्त वारंवारितेमुळे जास्त तीव्रता.
३. उगमस्थानापासून अंतर: कमी अंतरामुळे जास्त तीव्रता.

इ. दोलकाच्या वारंवारितेचा संबंध दोलकाची लांबी व आयाम यांच्याशी कसा असतो ते स्पष्ट करा.

लांबी वाढल्यास वारंवारिता कमी होते, परंतु आयामाचा वारंवारितेवर फारसा परिणाम होत नाही; वारंवारिता जवळपास स्थिर राहते.

ई. ताणून बसवलेल्या तारेतून निर्माण होणाऱ्या ध्वनीची उच्चनीचता कोणत्या दोन मार्गांनी बदलता येते, ते स्पष्ट करा.

१. ताण: ताण वाढवल्यास वारंवारिता वाढून ध्वनी उच्चतम, कमी केल्यास नीचतम.
२. लांबी: लांबी कमी केल्यास वारंवारिता वाढून ध्वनी उच्चतम, वाढवल्यास नीचतम.

FAQ आणि शेअरिंग

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा.

हा स्वाध्याय WhatsApp, Facebook किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्याय आवडल्यास खाली कमेंट करा!

स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.

आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!