इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा ११: पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता सातवीच्या सामान्य विज्ञानातील "पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव" हा धडा पेशी, सूक्ष्मजीव, आणि त्यांची उपयुक्तता यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, पेशींची रचना, आणि सूक्ष्मजीवांचे प्रकार यांचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना जीवशास्त्र समजण्यास मदत करते.
प्रश्न १: खालील प्रश्नांची उत्तरे
अ. पेशी म्हणजे काय?
पेशी हा सर्व सजीवांचा रचनात्मक आणि कार्यात्मक असा मूलभूत घटक आहे.
आ. पेशींमधील विविध अंगके कोणती आहेत?
केंद्रक, आंतरर्द्रव्यजालिका, गॉल्जीपिंड, लयकारिका, रिक्तिका, तंतुकणिका, लवके यांचा समावेश होतो. वनस्पती पेशींमध्ये हरितलवक असते.
इ. सूक्ष्मजीव म्हणजे काय?
पृथ्वीतलावर असंख्य सजीव आहेत. त्यांपैकी जे आपल्या डोळ्यांनी सहज दिसत नाहीत, ते पाहण्यासाठी सूक्ष्मदर्शकाचा वापर केला जातो. अशा सजीवांना सूक्ष्मजीव म्हणतात.
ई. सूक्ष्मजीवांचे विविध प्रकार कोणते?
उपयुक्त सूक्ष्मजीव आणि उपद्रवी सूक्ष्मजीव असे सूक्ष्मजीवांचे दोन प्रकार पडतात.
प्रश्न २: रिकाम्या जागी योग्य शब्द
अ. ............. हे अंगक फक्त वनस्पती पेशीतच असते.
लवके
आ. सूक्ष्मजीवांमुळे कचऱ्याचे ............. मध्ये रूपांतर होते.
खत
इ. पेशीमध्ये ............. मुळे प्रकाशसंश्लेषण होते.
हरितलवक
ई. ............. अभ्यासासाठी इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शकाचा वापर करावा लागतो.
सूक्ष्मजीव/पेशी अंगक
प्रश्न ३: आमच्यातील फरक
अ. वनस्पती पेशी व प्राणी पेशी
वनस्पती पेशी:
१. पेशीभित्तिका असते.
२. लयकारिका नसतात.
३. लवके असतात.
४. पेशीद्रव्य कमी कणीदार व विरळ.
५. तंतुकणिकांची संख्या कमी.
प्राणी पेशी:
१. पेशीभित्तिका नसते.
२. लयकारिका असतात.
३. लवके नसतात.
४. पेशीद्रव्य अधिक कणयुक्त व दाट.
५. तंतुकणिकांची संख्या जास्त.
१. पेशीभित्तिका असते.
२. लयकारिका नसतात.
३. लवके असतात.
४. पेशीद्रव्य कमी कणीदार व विरळ.
५. तंतुकणिकांची संख्या कमी.
प्राणी पेशी:
१. पेशीभित्तिका नसते.
२. लयकारिका असतात.
३. लवके नसतात.
४. पेशीद्रव्य अधिक कणयुक्त व दाट.
५. तंतुकणिकांची संख्या जास्त.
आ. आदिकेंद्रकी पेशी व दृश्यकेंद्रकी पेशी
आदिकेंद्रकी पेशी:
१. आकाराने लहान.
२. पेशी अंगके पटलविरहित.
३. तंतुकणिका नसतात.
४. सुस्पष्ट केंद्रक नसतो.
५. केंद्रकद्रव्याचा पेशीद्रव्याशी थेट संबंध.
दृश्यकेंद्रकी पेशी:
१. आकाराने मोठ्या.
२. पेशी अंगकांना पटल.
३. तंतुकणिका असतात.
४. केंद्रकपटल, केंद्रकी, आणि केंद्रकद्रव्य असलेले केंद्रक.
५. केंद्रकद्रव्याचा पेशीद्रव्याशी थेट संबंध नाही.
१. आकाराने लहान.
२. पेशी अंगके पटलविरहित.
३. तंतुकणिका नसतात.
४. सुस्पष्ट केंद्रक नसतो.
५. केंद्रकद्रव्याचा पेशीद्रव्याशी थेट संबंध.
दृश्यकेंद्रकी पेशी:
१. आकाराने मोठ्या.
२. पेशी अंगकांना पटल.
३. तंतुकणिका असतात.
४. केंद्रकपटल, केंद्रकी, आणि केंद्रकद्रव्य असलेले केंद्रक.
५. केंद्रकद्रव्याचा पेशीद्रव्याशी थेट संबंध नाही.
प्रश्न ४: वनस्पती आणि प्राणी पेशींच्या आकृत्या
वनस्पती पेशी व प्राणी पेशी यांच्या आकृत्या काढून त्यांचे वर्णन तुमच्या शब्दांत लिहा.
वनस्पती पेशी: [आकृती: विद्यार्थ्यांनी स्वतः काढावी]
१. पेशीभित्तिका असते.
२. लयकारिका नसतात.
३. लवके असतात.
४. पेशीद्रव्य कमी कणीदार व विरळ.
५. तंतुकणिकांची संख्या कमी.
प्राणी पेशी: [आकृती: विद्यार्थ्यांनी स्वतः काढावी]
१. पेशीभित्तिका नसते.
२. लयकारिका असतात.
३. लवके नसतात.
४. पेशीद्रव्य अधिक कणयुक्त व दाट.
५. तंतुकणिकांची संख्या जास्त.
१. पेशीभित्तिका असते.
२. लयकारिका नसतात.
३. लवके असतात.
४. पेशीद्रव्य कमी कणीदार व विरळ.
५. तंतुकणिकांची संख्या कमी.
प्राणी पेशी: [आकृती: विद्यार्थ्यांनी स्वतः काढावी]
१. पेशीभित्तिका नसते.
२. लयकारिका असतात.
३. लवके नसतात.
४. पेशीद्रव्य अधिक कणयुक्त व दाट.
५. तंतुकणिकांची संख्या जास्त.
प्रश्न ५: सूक्ष्मजीवांची उपयुक्तता व हानिकारकता
सूक्ष्मजीवांची उपयुक्तता व हानिकारकता स्पष्ट करा.
उपयुक्तता:
१. कडधान्यांच्या मुळांवरील सूक्ष्मजीव नायट्रोजनचे संयुगांत रूपांतर करतात, ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते.
२. रोगप्रतिकारक लस तयार करणे.
३. कातडी कमावणे, घायपातापासून धागे मिळवणे.
४. तेलगळतीमुळे दूषित पाणी स्वच्छ करणे.
५. बायोगॅस आणि खत निर्मिती.
हानिकारकता:
१. डासांद्वारे मलेरिया, डेंग्यू, हत्तीरोग, चिकुनगुनिया यांसारखे रोग पसरतात.
२. श्वसनमार्गाद्वारे सर्दी, खोकला, न्यूमोनिया, क्षय यांसारखे रोग पसरतात.
३. अन्न खराब होते.
४. विषारी पदार्थ (एन्टेरोटॉक्झिन्स) निर्मितीमुळे अन्न दूषित होते.
१. कडधान्यांच्या मुळांवरील सूक्ष्मजीव नायट्रोजनचे संयुगांत रूपांतर करतात, ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते.
२. रोगप्रतिकारक लस तयार करणे.
३. कातडी कमावणे, घायपातापासून धागे मिळवणे.
४. तेलगळतीमुळे दूषित पाणी स्वच्छ करणे.
५. बायोगॅस आणि खत निर्मिती.
हानिकारकता:
१. डासांद्वारे मलेरिया, डेंग्यू, हत्तीरोग, चिकुनगुनिया यांसारखे रोग पसरतात.
२. श्वसनमार्गाद्वारे सर्दी, खोकला, न्यूमोनिया, क्षय यांसारखे रोग पसरतात.
३. अन्न खराब होते.
४. विषारी पदार्थ (एन्टेरोटॉक्झिन्स) निर्मितीमुळे अन्न दूषित होते.
प्रश्न ६: कारणे लिहा
अ. महापूर, अतिवृष्टी या काळांत रोगप्रसार होतो.
१. पाणी दूषित होऊन रोगकारक सूक्ष्मजीव वाढतात.
२. माश्यांद्वारे दूषित अन्नामुळे रोग पसरतात.
३. डासांच्या दंशामुळे सूक्ष्मजीव शरीरात प्रवेश करतात.
२. माश्यांद्वारे दूषित अन्नामुळे रोग पसरतात.
३. डासांच्या दंशामुळे सूक्ष्मजीव शरीरात प्रवेश करतात.
आ. शिळे अन्न खाल्ल्याने विषबाधा होण्याची शक्यता असते.
१. शिळ्या अन्नावर बुरशी येते.
२. सूक्ष्मजीव विषारी पदार्थ (एन्टेरोटॉक्झिन्स) निर्माण करतात.
३. दूषित अन्न खाल्ल्याने विषबाधा होते.
२. सूक्ष्मजीव विषारी पदार्थ (एन्टेरोटॉक्झिन्स) निर्माण करतात.
३. दूषित अन्न खाल्ल्याने विषबाधा होते.
इ. जमीन मशागतीमध्ये माती खाली-वर करतात.
१. सूक्ष्मजीव खत निर्मिती करतात.
२. नायट्रोजनचे संयुगांत रूपांतर करून जमिनीची सुपीकता वाढवतात.
३. पिकांची नायट्रोजनची गरज भागते.
२. नायट्रोजनचे संयुगांत रूपांतर करून जमिनीची सुपीकता वाढवतात.
३. पिकांची नायट्रोजनची गरज भागते.
ई. बुरशी ओलसर जागी चटकन वाढते.
१. बुरशीसाठी ओलसर, उबदार, दमट परिस्थिती आवश्यक आहे.
२. कोरड्या जागेत बुरशी वाढत नाही.
२. कोरड्या जागेत बुरशी वाढत नाही.
उ. घराघरांमध्ये शीतकपाटांचा वापर करतात.
१. शीतकपाटात ५°C पेक्षा कमी तापमान असते.
२. थंड तापमानात सूक्ष्मजीवांची वाढ होत नाही.
३. अन्नपदार्थ टिकतात.
२. थंड तापमानात सूक्ष्मजीवांची वाढ होत नाही.
३. अन्नपदार्थ टिकतात.
ऊ. पाव तयार करताना फुगतो.
१. किण्वन प्रक्रियेत कार्बन डायऑक्साइड वायू तयार होतो.
२. हा वायू पदार्थाचे आकारमान वाढवतो.
३. वायू बाहेर पडताना पाव फुगतो.
२. हा वायू पदार्थाचे आकारमान वाढवतो.
३. वायू बाहेर पडताना पाव फुगतो.
ए. दुभत्या जनावरांना आंबोण देण्यापूर्वी ती भिजवून ठेवतात.
१. भिजवल्याने उपयुक्त सूक्ष्मजीव वाढतात.
२. अन्नघटक आणि जीवनसत्त्वे वाढतात.
३. जनावरांचे पोषण आणि दूध उत्पादन सुधारते.
२. अन्नघटक आणि जीवनसत्त्वे वाढतात.
३. जनावरांचे पोषण आणि दूध उत्पादन सुधारते.
प्रश्न ७: सूक्ष्मदर्शकांचा वापर
साधा व संयुक्त सूक्ष्मदर्शक तुम्ही कशासाठी वापराल? कसा ते सविस्तर लिहा.
१. साधा सूक्ष्मदर्शक: कमी वर्धनाचा, कीटकांचे शरीर, फुलांचे अवयव यांचे ढोबळ निरीक्षण.
२. संयुक्त सूक्ष्मदर्शक: १००-४५० पट वर्धन, पेशी, उती, सूक्ष्मजीवांचे अचूक निरीक्षण.
३. संयुक्त सूक्ष्मदर्शक वापर:
- नमुना काचपट्टीवर ठेवून अच्छादन काच लावावी.
- मंचाखालील प्रकाशस्त्रोताचा आरसा जुळवावा.
- नेत्रभिंग आणि वस्तुभिंग सरळ रेषेत आणावे.
- स्थूल आणि सूक्ष्म समायोजकाने प्रतिमा एकाग्र करावी.
२. संयुक्त सूक्ष्मदर्शक: १००-४५० पट वर्धन, पेशी, उती, सूक्ष्मजीवांचे अचूक निरीक्षण.
३. संयुक्त सूक्ष्मदर्शक वापर:
- नमुना काचपट्टीवर ठेवून अच्छादन काच लावावी.
- मंचाखालील प्रकाशस्त्रोताचा आरसा जुळवावा.
- नेत्रभिंग आणि वस्तुभिंग सरळ रेषेत आणावे.
- स्थूल आणि सूक्ष्म समायोजकाने प्रतिमा एकाग्र करावी.
FAQ आणि शेअरिंग
हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा.
हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!
स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.
आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!
इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा ११: पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा ११ चा स्वाध्याय: पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव यामध्ये पेशी, सूक्ष्मजीव, आणि त्यांची उपयुक्तता यांचे शैक्षणिक वर्णन आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य आणि जीवशास्त्राची जाणीव करून देण्याची संधी येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान, पेशीरचना आणि सूक्ष्मजीव, स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे, 7वी स्वाध्याय, मराठी अभ्यास, पेशी, सूक्ष्मजीव, हरितलवक, प्रकाशसंश्लेषण
संबंधित स्वाध्याय: इयत्ता सातवीच्या इतर सामान्य विज्ञान पाठांचे स्वाध्याय शोधण्यासाठी:
Tags
सातवी विज्ञान