इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १: सजीव सृष्टी - अनुकूलन व वर्गीकरण स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान धडा १: सजीव सृष्टी - अनुकूलन व वर्गीकरण स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

Q: उंटाला वाळवंटातील जहाज का म्हणतात?

उंटाची त्वचा जाड, नाकावर त्वचेची घडी, आणि लांब पापण्या यामुळे तो वाळवंटात पाण्याशिवाय आणि धुळीपासून संरक्षित राहतो, म्हणून त्याला वाळवंटातील जहाज म्हणतात.

इयत्ता सातवीच्या सामान्य विज्ञानातील "सजीव सृष्टी - अनुकूलन व वर्गीकरण" हा धडा अनुकूलन, वर्गीकरण, आणि पर्यावरणीय बदल यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, प्राणी आणि वनस्पतींचे अनुकूलन, आणि सजीवांचे वर्गीकरण यांचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना पर्यावरण आणि सजीवांचा विकास समजण्यास मदत करते.

प्रश्न १: शोधा पाहू माझा जोडीदार!

1. कमळ

पाण्यात राहण्यासाठी अनुकूलित.

2. कोरफड

वाळवंटात राहण्यासाठी अनुकूलित.

3. अमरवेल

अन्नग्रहणासाठी चूषक मुळे असतात.

4. घटपर्णी

फुले व पाने कीटकांना आकर्षित करतात.

प्रश्न २: परिच्छेद वाचा

मी पेंग्विन, बर्फाळ प्रदेशात राहतो. माझ्या शरीराची पोटाकडील बाजू पांढरी आहे. माझी त्वचा जाड असून त्वचेखाली चरबीचे आवरण आहे. माझे शरीर दोन्ही टोकांना निमुळते आहे. माझे पंख आकाराने लहान आहेत. माझी बोटे पातळ त्वचेने जोडलेली आहेत. आम्ही नेहमी थव्याने राहतो.

अ. माझी त्वचा जाड, पांढऱ्या रंगाची व त्या खाली चरबीचे आवरण कशासाठी असावे?

पेंग्विन हा प्राणी बर्फाळ प्रदेशात राहतो. तेथील हवामान कायम थंड असते. शरीराचे तापमान योग्य राहावे यासाठी त्वचा जाड असून त्या खाली चरबीचे आवरण असते. पांढऱ्या रंगाच्या त्वचेमुळे तो पांढऱ्या बर्फाळ प्रदेशमध्ये मिसळून जातो आणि चटकन दृष्टीस पडत नाही त्यामुळे त्याचे त्याच्या शत्रूपासून संरक्षण होते.

आ. आम्ही नेहमी थव्याने एकमेकांना चिकटून का राहतो?

नेहमी थव्याने एकमेकांना चिकटून राहिल्याने पिल्लांची काळजी घेणे तसेच भक्षकापासून संरक्षण मिळविणे सोपे होते. एकमेकांना चिकटल्यामुळे थंडी वाऱ्यापासून उब मिळते.

इ. ध्रुवीय प्रदेशात कायमस्वरूपी वास्तव्य करण्यासाठी तुमच्यामध्ये कोणते अनुकूलन हवे आणि का?

ध्रुवीय प्रदेशमध्ये कायमस्वरूपी वास्तव्य करण्यासाठी, शीत वातावरणात वास्तव्य करणे जमणे गरजेचे आहे. त्यासाठी शरीरावर जाड त्वचा, चरबीचा जाड थर किंवा लव, केस यांचा जाड थर असला पाहिजे.

ई. मी कोणत्या भौगोलिक प्रदेशात राहतो? का?

[उत्तर उपलब्ध नाही. कृपया उत्तर प्रदान करा.]

प्रश्न ३: खोटे कोण बोलतो?

अ. झुरळ: मला पाच पाय आहेत.

झुरळ खोटे बोलते. झुरळाला सहा पाय आहेत.

आ. कोंबडी: माझी बोटे त्वचेने जोडलेली आहेत.

कोंबडी खोटे बोलते. कोंबडीची बोटे त्वचेने जोडलेली नसतात.

इ. निवडुंग: माझा मांसल हिरवा भाग हे पान आहे.

निवडुंग खोटे बोलतो. निवडूंगाचा हिरवा भाग हे त्याचे खोड आहे.

प्रश्न ४: अनुकूलन संदर्भात परिच्छेद लेखन

अ. वाळवंटात खूप उष्णता आहे.

वाळवंटी प्रदेशात पाण्याची तीव्र कमतरता असते. शरीरातील पाणी टिकवून ठेवण्यासाठी तेथे राहणाऱ्या प्राण्यांची त्वचा जाड असते. पाय लांब व तळवे गादीसारखे व पसरट असतात. नाकावर त्वचेची घडी असते. पापण्या लांब व जाड असतात. वाळवंटी प्रदेशातील उंदीर, साप, कोळी, सरडे असे प्राणी खोलवर बिळात राहतात.

आ. गवताळ प्रदेश हिरवागार असतो.

गवताळ प्रदेशामध्ये पाण्याची उपलब्धता अधिक असते. त्यामुळे गवताळ प्रदेशात मोठ्या प्रमाणावर खुरटी झुडपे व गवताचे विविध प्रकार आढळून येतात. गवत तंतुमय मुळांमुळे जमिनीची धूप थांबवते. विषुववृत्तीय प्रदेशात दाट जंगल असते. त्यामध्ये तेथील प्राणी लपून राहू शकतात; डोंगरउतारावर, पठारी व मैदानी प्रदेशांत मोठ्या प्रमाणावर कुरणे आढळतात.

इ. कीटक जास्त प्रमाणात आढळतात.

कीटक वर्गातील प्राणी हे पर्यावरणातील बदलांशी जास्त प्रमाणात अनुकूलीत झालेले असतात. कीटकांची शरीरेही निमुळती, हलकी असतात. पंखांच्या दोन जोड्या व काडीसारखे सहा पाय अशा रचनेमुळे कीटक हवेत उडू शकतात, तसेच ते जमिनीवर चालू देखील शकतात. अधिवासानुसार, भौगोलिक परिस्थितीनुसार विशिष्ट परिसरात जगणे, पुनरुत्पादन करून स्वतःला टिकवणे, अन्न मिळवणे, शत्रूपासून स्वतःचे रक्षण करणे अशा बाबतींत कीटकांचे अनुकूलन झालेले असते. त्यामुळे कीटक जास्त प्रमाणात आढळतात.

ई. आम्ही लपून बसतो.

लपणाऱ्या प्राण्यांच्या गटामध्ये आम्ही दुबळे प्राणी राहतो. आमच्या शत्रूपासून स्वतःचे संरक्षण करणे हा आमच्या लपण्यामागील मूळ हेतू असतो. त्यासाठी आमच्या शरीराचा रंग त्या ठिकाणच्या रंगाशी मिळताजुळता राहतो. तर दुसरे स्वतःच भक्षक असतात. सरड्यासारखे प्राणी स्वतः परिसराशी साधर्म्य साधून दिसेनासे होतात. पण नेमके भक्ष पकडण्यासाठी अचानक झेप घेतात.

उ. आमचे कान लांब असतात.

आम्ही शाकाहारी प्राणी. आमचे हलणारे लांब कान दूर अंतरावरील आवाजाचा वेध घेऊ शकतात. त्यामुळे आम्ही नेहमी कनोसा घेत असतो. धोक्याची जाणीव होताच आम्ही कळपाने तेथून पळ काढतो.

प्रश्न ५: खालील प्रश्नांची उत्तरे

अ. उंटाला ‘वाळवंटातील जहाज’ का म्हणतात?

१) शरीरातील पाणी टिकवून ठेवण्यासाठी उंटाची त्वचा जाड असते. २) उंटाच्या नाकावर त्वचेची घडी असते त्यामुळे गरम हवेपासून त्याचे संरक्षण होते. ३) लांब व जाड पापण्या उंटाच्या डोळ्यांचे वाळवंटातील धुळीपासून संरक्षण करते. ४) उंट पाण्याशिवाय बराच काळ राहू शकतो. ५) या सर्व अनुकूलनांमुळे उंट वाळवंटातून प्रवास करण्यासाठी चांगला पर्याय आहे. म्हणून उंटाला वाळवंटातील जहाज असे म्हणतात.

आ. निवडुंग, बाभूळ व इतर वाळवंटी वनस्पती कमी पाण्याच्या प्रदेशांत सहज का जगू शकतात?

१) निवडुंग, बाभूळ व इतर वाळवंटी वनस्पतींना पाने नसतात किंवा ती खूप बारीक सुईसारखी असतात किंवा त्यांचे काट्यांमध्ये रूपांतर झालेले असते. २) या रचनेमुळे त्यांच्या शरीरातील अगदी कमी पाणी वाफेच्या रूपात बाहेर टाकले जाते. ३) खोड हे पाणी व अन्न साठवून ठेवते त्यामुळे ते मांसल बनते. ४) पानांच्या अभावामुळे खोडांना प्रकाशसंश्लेषण हे खोडावाटे चालते. ५) या वनस्पतींची मुळे जमिनीत खूप खोलवर जातात तर काहींची जमिनीत दूरवर पसरतात. या सर्व अनुकूलनांमुळे त्या कमी पाण्याच्या प्रदेशांत सहज जगू शकतात.

इ. सजीवांमधील अनुकूलन आणि त्यांच्या सभोवतालची परिस्थिती यांच्यात काय संबंध आहे?

१) प्रत्येक सजीव ज्या परिसरात व वातावरणात राहतो, त्याच्याशी जुळवून घेण्यासाठी त्याच्या शरीराच्या अवयवांमध्ये तसेच जीवन जगण्याच्या पद्धतीमध्ये कालानुरूप घडून आलेल्या बदलाला ‘अनुकूलन’ म्हणतात. २) या अनुकूलनांमुळे सजीवांना अन्न मिळविणे, शत्रूंपासून स्वतःचे रक्षण करणे आणि अधिवासातील परिस्थितीशी जुळवून घेणे शक्य होते. ३) ज्या प्रमाणे सभोवतालची परिस्थिती बदलते त्याचप्रमाणे अनुकूलने होतात.

ई. सजीवांचे वर्गीकरण कसे केले जाते?

१) सजीवांचे वर्गीकरण वेगवेगळ्या गुणधर्मांचे निकष लावून केले जाते. २) यासाठी वर्गीकरणाची एक उतरंड बनवली जाते. याची सुरुवात वनस्पती सृष्टी अथवा प्राणी सृष्टी येथूनच होते. ३) सजीवांच्या गुणधर्मांतील साम्य व भेद यांच्या आधारे त्यांचे ठळक गट तयार केले जातात. अशा प्रकारे सजीवांचे वर्गीकरण केले जाते.

FAQ आणि शेअरिंग

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा.

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!

स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.

आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!