इयत्ता सहावी इतिहास - पाठ: मौर्यकालीन भारत स्वाध्याय
प्रश्न १: खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
अ) सत्रपांमध्ये लढाया का सुरू झाल्या?
सिकंदरच्या मृत्यूनंतर सत्तेच्या वर्चस्वासाठी आणि प्रांतांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी सत्रपांमध्ये लढाया सुरू झाल्या.
आ) बौद्ध धर्माच्या प्रसारासाठी अशोकाने श्रीलंकेस कोणास पाठवले?
बौद्ध धर्माच्या प्रसारासाठी सम्राट अशोकाने आपला मुलगा महेंद्र आणि मुलगी संघमित्रा यांना श्रीलंकेत पाठवले.
इ) मौर्य काळात कोणते व्यवसाय होते?
मौर्य काळात शेतीसह हस्तिदंत कोरीव काम, कापड विणणे, रंगकाम, धातुकाम आणि व्यापार हे प्रमुख व्यवसाय होते.
ई) सम्राट अशोकाने उभारलेल्या स्तंभावर कोणत्या प्राण्यांची शिल्पे आहेत?
सम्राट अशोकाने उभारलेल्या स्तंभावर सिंह, हत्ती आणि बैल यांची शिल्पे कोरलेली आहेत.
प्रश्न २: सांगा पाहू.
अ) सत्रप
ग्रीक अधिकारी
आ) सुदर्शन
गुजरातमधील जुनागढजवळ बांधलेले धरण
इ) ‘देवानं पियो पियदसी’
सम्राट अशोकाने आपल्या लेखांमध्ये स्वतःचा उल्लेख ‘देवांचा प्रिय’ असा केला.
ई) अष्टपद
बुद्धिबळाचे प्राचीन नाव
प्रश्न ३: आठवा आणि लिहा.
अ) चंद्रगुप्त मौर्याच्या साम्राज्याची व्याप्ती
- चंद्रगुप्त मौर्याने इ.स.पू. ३२५ च्या सुमारास मगधावर सत्ता प्रस्थापित करून आपले साम्राज्य विस्तारले.
- त्याने अवंती आणि सौराष्ट्र जिंकून पश्चिम भारतात आपला प्रभाव वाढवला.
- सेल्युकस निकेटरचा पराभव करून काबूल, कंदाहार आणि हेरात हे अफगाणिस्तानातील प्रदेश साम्राज्यात सामील झाले.
- चंद्रगुप्ताच्या साम्राज्याने उत्तर भारताचा मोठा भाग व्यापला आणि प्रशासकीय व्यवस्था सुदृढ केली.
आ) सम्राट अशोक याच्या साम्राज्याची व्याप्ती
- अशोकाचे साम्राज्य वायव्येस अफगाणिस्तान, उत्तरेस नेपाळ, दक्षिणेस कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेशापर्यंत पसरले होते.
- पूर्वेस बंगालपासून पश्चिमेस सौराष्ट्रापर्यंत त्याचा विस्तार होता.
- अशोकाने कलिंगवर विजय मिळवला, ज्याने त्याच्या साम्राज्याला आणखी विस्तार दिला.
- त्याच्या साम्राज्याने प्राचीन भारतातील सर्वात मोठ्या साम्राज्यांपैकी एक निर्माण केले.
प्रश्न ४: जोड्या जुळवा.
| स्तंभ अ | स्तंभ ब |
|---|---|
| सम्राट अलेक्झांडर | ग्रीकचा सम्राट |
| मेगॅस्थिनिस | सेल्युकस निकेटरचा राजदूत |
| सम्राट अशोक | मगधचा सम्राट |
प्रश्न ५: तुम्हांला काय वाटते?
अ) सिकंदरला अखेर माघार घेणे भाग पडले.
- सिकंदराने पंजाबपर्यंत विजय मिळवला, परंतु स्थानिक राजांचा तीव्र प्रतिकार आणि सैनिकांचे थकलेपण यामुळे त्याला माघार घ्यावी लागली.
- सैनिकांना मायदेशी परतण्याची तीव्र इच्छा होती, ज्यामुळे त्यांनी बंड पुकारले.
- भारतातील लांबच्या स्वारीमुळे सैन्याला अनेक हालअपेष्टांचा सामना करावा लागला.
- सिकंदराच्या सैन्याची शारीरिक आणि मानसिक थकवा यामुळे त्याला परतावे लागले.
आ) ग्रीक राजांची नाणी वैशिष्ट्यपूर्ण असत.
- ग्रीक राजांच्या नाण्यांवर एका बाजूला राजाचे चित्र आणि दुसऱ्या बाजूला ग्रीक देवतांचे चित्र असे, जे त्यांच्या सांस्कृतिक प्रभावाचे द्योतक आहे.
- या नाण्यांवर राजाचे नाव कोरलेले असे, जे त्यांच्या वैयक्तिक ओळखीचे प्रतीक होते.
- ग्रीक नाण्यांनी भारतीय कलाशैलीवर प्रभाव टाकला, ज्यामुळे गांधार शैलीचा उदय झाला.
- ही नाणी त्यांच्या उत्कृष्ट डिझाइन आणि कलात्मकतेसाठी प्रसिद्ध होती.
इ) सम्राट अशोकाने कधीही युद्ध न करण्याचा निर्णय घेतला.
- कलिंग युद्धातील प्रचंड रक्तपात आणि विनाश पाहून अशोकाने अहिंसेचा मार्ग स्वीकारला.
- त्यांनी सत्य, करुणा, क्षमा आणि शांती यांना जीवनात प्राधान्य दिले.
- अशोकाने बौद्ध धर्म स्वीकारून युद्धाऐवजी धर्मप्रसाराला प्राधान्य दिले.
- कलिंग युद्धातील अनुभवाने अशोकाचे जीवन आणि शासन धोरण पूर्णपणे बदलले.
प्रश्न ६: तुमच्या शब्दांत वर्णन करा.
अ) सम्राट अशोकाची लोकोपयोगी कामे.
- अशोकाने प्रजेच्या सुखसोयींसाठी रस्ते, धर्मशाळा आणि विहिरी बांधल्या, ज्यामुळे प्रवास आणि जीवन सुलभ झाले.
- त्याने रस्त्यांच्या कडेला झाडे लावली, ज्यामुळे प्रवाशांना सावली आणि शुद्ध हवा मिळाली.
- माणसे आणि पशूंना मोफत वैद्यकीय सुविधा पुरवल्या, ज्याने आरोग्यसेवा सुधारली.
- अशोकाने धर्मप्रसार आणि सामाजिक सुधारणांद्वारे प्रजेचे जीवनमान उंचावले.
आ) मौर्यकालीन मनोरंजन आणि खेळाची साधने.
- मौर्य काळात नगरांमध्ये आणि ग्रामांमध्ये नृत्य आणि गायनाचे कार्यक्रम उत्सवांचा भाग होते.
- कुस्ती आणि रथांच्या शर्यती लोकप्रिय खेळ होते, जे शारीरिक कौशल्य आणि मनोरंजनाचे साधन होते.
- अष्टपद (बुद्धिबळ) आणि सोंगट्यांचे खेळ बौद्धिक मनोरंजनासाठी खेळले जात.
- हे खेळ आणि मनोरंजन समाजाच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक जीवनाचा अविभाज्य भाग होते.
प्रश्न ७: आज युआन श्वांगसारखे परदेशी प्रवासी तुम्हांला भेटले तर तुम्ही काय कराल?
- युआन श्वांगसारख्या प्रवाशाशी मैत्री करून त्यांच्या देशातील संस्कृती, इतिहास आणि ज्ञान जाणून घेईन.
- त्यांना भारतातील प्राचीन स्थळे, संस्कृती आणि इतिहासाची माहिती देऊन त्यांचा अनुभव समृद्ध करीन.
- त्यांना स्थानिक पाहुणचार दाखवून त्यांना भारतातील विविधता आणि आतिथ्याची ओळख करून देईन.
- त्यांच्या अनुभवांचे आणि भारताविषयीच्या दृष्टिकोनाचे दस्तऐवजीकरण करून माहितीचा संग्रह करीन.
- त्यांना आवश्यक ती सर्व मदत, जसे की मार्गदर्शन आणि माहिती, पुरवीन.
मौर्यकालीन भारत स्वाध्याय - sahavi itihas
इयत्ता सहावी इतिहास पाठ ७: मौर्यकालीन भारत ही चंद्रगुप्त आणि अशोक यांच्या साम्राज्याचा विस्तार, प्रशासन आणि बौद्ध धर्माच्या प्रसाराचा अभ्यास करते. या स्वाध्यायात लोकोपयोगी कामे आणि मौर्यकालीन मनोरंजनावर प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त इतिहास अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: मौर्यकालीन भारत, स्वाध्याय, sahavi itihas, इयत्ता सहावी इतिहास, चंद्रगुप्त, अशोक, बौद्ध धर्म, इतिहास अभ्यास