इयत्ता दहावी मराठी - धडा 20.1: सर्व विश्वचि व्हावे सुखी
प्रश्न १: खालील चौकट पूर्ण करा.
(अ) संत ज्ञानेश्वर यांनी मानवाच्या कल्याणासाठी केलेली विश्वप्रार्थना
उत्तर:
(चौकट पूर्ण करण्यासाठी विशिष्ट माहिती उपलब्ध नाही; प्रश्नाला चौकट पूर्ण करण्यासाठी जागा आहे.)
(आ) मानवी सुखदु:खाशी सहृदयतेने समरस होणे
उत्तर:
मानवी सुखदु:खाशी सहृदयतेने समरस होणे - मैत्री
(इ) ‘सर्वांभूती भगवद्भावो’ अशी प्रार्थना करणारे संत
उत्तर:
‘सर्वांभूती भगवद्भावो’ अशी प्रार्थना करणारे संत - संत एकनाथ
(ई) सामाजिक प्रबोधनावर भर देणारे संत
उत्तर:
सामाजिक प्रबोधनावर भर देणारे संत - संत गाडगे बाबा
(उ) संत तुकारामांचे जीवनसूत्र
उत्तर:
संत तुकारामांचे जीवनसूत्र - परस्पर सहकार्य
प्रश्न २: आकृती पूर्ण करा.
(अ) अपयशी माणसासाठी संतांनी केलेले मार्गदर्शन
उत्तर:
- धर्मकार्यासाठी पैसे खर्च करण्याऐवजी तेच पैसे खर्च करून शिक्षण घ्यावे.
- स्वतःच स्वतःचा उद्धार करण्यासाठी पुढे सरसावले पाहिजे.
- सर्वांनी ग्रंथांचा अभ्यास केला पाहिजे.
- नेहमी सत्य तेच मांडावे.
(आ) संतांना माणसाकडून अपेक्षित असलेल्या आदर्श कृती
उत्तर:
- विनम्रता जोपासावी.
- सहृदय मनाने समरस झाले पाहिजे.
- परस्पर सहकार्यातून मानवी जीवनाचे कल्याण साधावे.
- अज्ञान नाहीसे करावे.
(इ) संतांनी सांगितलेले मैत्रीचे निकष
उत्तर:
- सहृदय मनाने समरस होणे.
- दुसऱ्याच्या आनंदात आनंद मानणे.
- दुसऱ्याच्या दुःखात त्याला आधार देणे.
- आपपरभाव न मानणे.
प्रश्न ३: फरक सांगा.
सामान्य माणसाचे मागणे आणि संतांचे मागणे
उत्तर:
| सामान्य माणसाचे मागणे | संतांचे मागणे |
|---|---|
| (अ) वैयक्तिक इच्छा पूर्ण व्हाव्यात. | (अ) सर्व मानवजातीचे कल्याण व्हावे. |
| (आ) स्वतःपुरते मर्यादित | (आ) विश्वव्यापक |
प्रश्न ४: खालील काव्यपंक्तीचा अर्थ लिहा.
(अ) जे खळांची व्यंकटी सांडो
उत्तर:
जे खळांची व्यंकटी सांडो - माणसांच्या मनातील दुष्ट भाव नष्ट होऊ दे.
(आ) दुरिताचें तिमिर जावो
उत्तर:
दुरिताचें तिमिर जावो - (दुरित म्हणजे दुष्कर्म.) सर्व दुष्कर्मांचा अंधार नष्ट होऊ दे.
प्रश्न ५: खालील तक्ता पूर्ण करा. त्यासाठी कंसातील शब्दांचा उपयोग करा.
(नम्रता, मैत्रभाव, विश्वकल्याण, स्वप्रयत्न, सहकार्य)
उत्तर:
| अ. क्र. | काव्यांश | संतांचे नाव | काव्यांशातून व्यक्त झालेली संतांची इच्छा/भावना |
|---|---|---|---|
| (१) | ‘सर्व विश्वचि व्हावे सुखी’ | संत तुकडोजी महाराज | विश्वकल्याण |
| (२) | ‘अहंकाराचा वारा न लागो राजसां’ | संत नामदेव | नम्रता |
| (३) | ‘सर्वांभूती भगवद्भावो’ | संत एकनाथ | मैत्रभाव |
| (४) | ‘एक एका साह्य करूं। अवघे धरूं सुपंथ’ | संत तुकाराम | सहकार्य |
| (५) | ‘स्वत:चा उद्धार करा प्रयत्नाने’ | संत गाडगे महाराज | स्वप्रयत्न |
प्रश्न ६: स्वमत.
(अ) सर्व संतांच्या प्रार्थनेमधील सामाईक सूत्र तुमच्या शब्दांत थोडक्यात लिहा.
उत्तर:
संत स्वत:पलीकडे जाऊन संपूर्ण जगाकडे पाहतात, त्यांना सर्व प्राणिमात्रांबद्दलच कळवळा वाटतो. त्यांच्या मनात आपपरभाव नसतो. त्यांना सर्व माणसे समान वाटतात; सारखीच प्रिय वाटतात. म्हणून संत महात्मे सर्व मानवजातीचे कल्याण इच्छितात. म्हणूनच 'जो जे वांछील तो ते लाहो' असे ज्ञानदेव म्हणतात. नामदेवांना वाटते की, सर्वांच्या मनातला अहंकार नष्ट व्हावा. म्हणजे सगळेजण एकमेकाला स्वत:च्या हृदयात सामावून घेतील. संत एकनाथांना सर्वांच्याच ठिकाणी भगवद्भाव आढळतो. संत तुकाराम महाराज सर्वांनी एकमेकाला साहाय्य करीत परमेश्वर चरणांपर्यंत जाण्याचा मार्ग दाखवतात. सर्वच संत स्वत:साठी काहीही मागत नाहीत. ते समस्त मानवजातीसाठी, समस्त प्राणिमात्रांसाठी परमेश्वराकडे हात जोडून प्रार्थना करतात.
(आ) ‘भूतां परस्परें पडो। मैत्र जीवाचें।’ या ओळीचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
उत्तर:
या ओळीतील 'भूत, मैत्र आणि जीव' हे तीन शब्द खूप महत्त्वाचे आहेत. देह धारण करणारा प्रत्येकजण 'भूत' होय. म्हणून जगातली सगळी माणसे भूत होत. पण फक्त माणसेच नव्हेत, तर सूक्ष्मजीवांपासून ते हत्ती-गेंडे यांसारखे सर्व प्राणिमात्र भूत होत. तसेच वृक्षवेली यासुद्धा सजीवच आहेत. त्यासुद्धा भूत होत. या सर्वांच्या मनात एकमेकांबद्दल निर्मळ, पवित्र अशी प्रेमभावना निर्माण झाली पाहिजे, ही इच्छा ज्ञानदेव देवाजवळ व्यक्त करतात. जात, धर्म, भाषा, प्रांत वगैरे गोष्टींवरून आपण अनेकांना शत्रू समजतो. या भावना बाह्य गुणांवर अवलंबून आहेत. ज्ञानदेव या गोष्टींच्या पलीकडे जायला सांगतात. प्रत्येक जण सुखीच असेल. नेमकी हीच मागणी ज्ञानदेव विश्वात्मक देवाकडे करीत आहेत.
(इ) या पाठातून (सर्व विश्वचि व्हावे सुखी) तुम्ही काय शिकलात, ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
सर्व संतांनी व्यापक दृष्टिकोन बाळगून लोकांना उपदेश केला आहे. सर्व लोकांनी एकमेकांशी प्रेमाने वागावे. एकमेकांना, अडीअडचणीत असलेल्या सर्वांना मदत करावी. सर्वांमध्ये सहकार्याची भावना हवी. या तऱ्हेने सर्वजण वागू लागले, तर समाजात शांती नांदेल. माणसे सुखासमाधानाने जगू लागतील. या अशा वातावरणातच माणसे प्रगती करू शकतात, अशा वातावरणात चोऱ्यामाऱ्या होणार नाहीत. दंगेधोपे होणार नाहीत. कोणाची पिळवणूक होणार नाही. कोणाची फसवणूक होणार नाही. कोणावर अन्याय होणार नाही. एकंदरीत, सर्व व्यवस्था ही न्यायावर आधारलेली राहील. म्हणून सर्वांनी एकोप्याने राहावे, असे सर्व संत सांगतात. इतरेजनांशी सहृदयतेने समरस झाले पाहिजे. सर्वांनी शिक्षण घेतले पाहिजे. वैज्ञानिक दृष्टिकोन बाळगला पाहिजे. हा पाठ वाचून मला हाच संदेश मिळाला.
भाषाभ्यास प्रश्न (अ): खालील ओळींतील वृत्त ओळखा.
म्हणे वासरा। घात झाला असा रे
तुझ्या माऊलीचेच हे खेळ सारे
वृथा धाडिला राम माझा वनासी
न देखो शके त्या जगज्जीवनासी
उत्तर:
(उत्तर उपलब्ध नाही; प्रश्नाला वृत्त ओळखण्यासाठी जागा आहे.)
भाषाभ्यास प्रश्न (आ): खालील ओळींतील वृत्त ओळखा.
अविरत पथि चाले, पांथ नेमस्त मानी
कधि न मुळि न थांबे, कोणत्या कारणांनी
वचनि मननि त्याच्या, ध्येय हे एक ठावे
स्वपर जनसमूहा सौख्य कारी बनावे
उत्तर:
स्व प र
ज न स
मू हा सौ
ख्य का री
ब ना वे
U U U न
U U U न
- - - म
U - - य
U - - य
हे मालिनी अक्षरगुणवृत्त आहे.
भाषाभ्यास प्रश्न (इ): खालील ओळींतील वृत्त ओळखा.
मातीत ते पसरले अति रम्य पंख।
केले वरी उदर पांडुर निष्कलंक।।
चंचू तशीच उघडी पद लांबवीले।
निष्प्राण देह पडला श्रमही निमाले।।
उत्तर:
नि ष्प्रा ण
दे ह प
ड ला श्र
म ही नि
मा ले
- - U त
- U U भ
U - U ज
U - U ज
- - ग ग
हे वसंततलिका अक्षरगुणवृत्त आहे.
सर्व विश्वचि व्हावे सुखी स्वाध्याय - dahavi marathi
इयत्ता दहावी मराठी धडा 20.1: सर्व विश्वचि व्हावे सुखी यामध्ये संतांचे विश्वकल्याणाचे विचार, मैत्री आणि सहकार्य यांचा अभ्यास आहे. या स्वाध्यायात आकृती पूर्ण करा, फरक, काव्यपंक्तीचा अर्थ आणि स्वमत यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: सर्व विश्वचि व्हावे सुखी, स्वाध्याय, dahavi marathi, इयत्ता दहावी मराठी, संतांचे विचार, विश्वकल्याण, मैत्री, सहकार्य, मराठी अभ्यास