इयत्ता दहावी मराठी - धडा 20.2: व्युत्पत्ती कोश
प्रश्न १: टीप लिहा.
(अ) व्युत्पत्ती कोशाचे कार्य
उत्तर:
(टीप लिहिण्यासाठी विशिष्ट माहिती उपलब्ध नाही; प्रश्नाला टीप लिहिण्यासाठी जागा आहे.)
प्रश्न १: टिपा लिहा.
(आ) शब्द तयार होण्याचे विविध प्रकार
उत्तर:
शब्द तयार होण्याचे विविध प्रकार:
- दुसऱ्या भाषेच्या संपर्कातून.
उदा., इंग्रजीतून आलेले ऑफिस, पेन, टेबल इत्यादी शब्द. - दुसऱ्याच्या भाषेतल्या शब्दांच्या वेगवेगळ्या उच्चारांतून.
उदा., 'डॅम बीस्ट' याचे जुन्या मराठीतले 'डँबीस' हे रूप. - दोन वेगवेगळ्या भाषांतील शब्द आणि प्रत्ययांचे मिश्रण करून.
उदा., फारसी ना हा उपसर्ग + पास हा इंग्रजी शब्द = नापास. - प्रत्यय आणि उपसर्ग लागून.
उदा., वारकरी प्रतिसाद
प्रश्न २: खालील मुद्‌द्यांच्या आधारे एक परिच्छेद तयार करा. (७ ते ८ वाक्यांत)
व्युत्पत्ती कोश: निर्मितीचा ठराव, निर्मितीची जबाबदारी, निर्मितीसाठी अर्थसाहाय्य, त्याचे प्रकाशन
उत्तर:
एखाद्या शब्दाबद्दलचे कुतूहल शमवण्यासाठी आपण व्युत्पत्ती कोशाची मदत घेतो. व्युत्पत्ती कोशात आपल्याला मूळ शब्द कसा, केव्हा, कुठे निर्माण झाला हे तर कळतेच परंतु अन्य भाषांत तो शब्द कसा आला आहे व कोणत्या रूपात आहे, हेही कळते. असा हा शब्दांचा किमयागार कसा अस्तित्वात आला हे समजून घेणे उद्बोधक ठरेल. १९३८ साली मुंबई येथे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन भरले होते. स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे संमेलनाचे अध्यक्ष होते आणि त्यांच्या अध्यक्षतेखाली 'व्युत्पत्ती कोश रचनेचे कार्य हाती घ्यावे' असा ठराव मंजूर झाला. कृ. पां. कुलकर्णी यांच्यावर संपादनाची जबाबदारी सोपवण्यात आली, तर बॅ. मुकुंदराव जयकर यांनी अर्थसाहाय्य केले आणि श्री. दाजीसाहेब तुळजापूरकर यांनी पुरस्कृत करून निर्मितीस भरीव मदत केली. अखेर १९४६ साली मराठी व्युत्पत्ती कोशाचे पहिले प्रकाशन झाले.
प्रश्न ३: पाठाबाहेरची उदाहरणे शोधून खालील कृती करा.
शब्द अनेक, अर्थ एक आणि शब्द एक, अर्थ अनेक
उत्तर:
| शब्द अनेक, अर्थ एक | व्युत्पत्ती कोश | शब्द एक, अर्थ अनेक |
|---|---|---|
| सागर, रत्नाकर, सिंधू, जलधी - समुद्र | तीर - बाण, किनारा |
भाषाभ्यास प्रश्न १: खालील चौकटीत दिलेल्या शब्दांचे वर्गीकरण करून तक्ता पूर्ण करा.
शब्द: इनामदार, धारदार, गल्लोगल्ली, घमघम, अचूक, हुबेहूब, आंबटचिंबट, मुलूखगिरी, धबाधब, शिष्टाई, अनाकलनीय, हुरहुर, हिरवाहिरवा, मधूनमधून, रस्तोरस्ती, दांडगाई, उपाहार, तिळतिळ, शिलाई, लुटूलुटू, वटवट, संशयित, बेशक, मागोमाग
उत्तर:
(शब्दांचे वर्गीकरण करण्यासाठी माहिती उपलब्ध नाही; खालील तक्ता पूर्ण करण्यासाठी वर्गीकरण आवश्यक आहे.)
| उपसर्ग | प्रत्यय | संन्यास | संन्यास + उपसर्ग | संन्यास + प्रत्यय | संन्यास + संन्यास | अनुकरण | रूढी | संन्यास + रूढी |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| अनाकलनीय, अचूक | इनामदार, धारदार, मुलूखगिरी, दांडगाई, शिष्टाई, शिलाई, संशयित | उपाहार, बेशक | आंबटचिंबट, हिरवाहिरवा | घमघम, धबाधब, हुरहुर, तिळतिळ, लुटूलुटू, वटवट | गल्लोगल्ली, रस्तोरस्ती, मधूनमधून, मागोमाग, हुबेहूब |
व्युत्पत्ती कोश स्वाध्याय - dahavi marathi
इयत्ता दहावी मराठी धडा 20.2: व्युत्पत्ती कोश यामध्ये शब्दांचा उगम, अर्थ आणि निर्मिती यांचा अभ्यास आहे. या स्वाध्यायात टिपा, परिच्छेद, आणि शब्द वर्गीकरण यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: व्युत्पत्ती कोश, स्वाध्याय, dahavi marathi, इयत्ता दहावी मराठी, शब्दांचा उगम, शब्द निर्मिती, मराठी अभ्यास