इयत्ता दहावी मराठी - धडा 17: सोनाली
प्रश्न १: आकृती पूर्ण करा.
(अ) लेखकाने निवडलेल्या पिलाची वैशिष्ट्ये
उत्तर:
लेखकाने निवडलेल्या पिलाची वैशिष्ट्ये :
(१) जन्म होऊन दोन महिने झाले होते
(२) इतर पिल्लांपेक्षा सशक्त
(३) कमी फिसकारणारे व शांत स्वभावाचे
(आ) सोनाली आणि रूपाली यांची झोपण्यापूर्वीची दंगामस्ती
उत्तर:
- दोघीही बिछान्यात चक्क नाचत, कुदत.
- थकल्यावर झोपण्यासाठी आपापली जागा पकडत.
- रूपाली ‘फुल्ल' करून अंग टाकी व झोपी जाई.
- सोनालीला लगेच झोप येत नसे. तिला लहान मुलासारखे थोपटावे लागे. मगच ती झोपी जाई.
प्रश्न २: तुलना करा.
सोनाली आणि रूपाली
उत्तर:
| सोनाली | रूपाली |
|---|---|
| (१) रूपालीपेक्षा ७ दिवसांनी लहान. दिसायला लहानखुरी. | (१) वयाने सोनालीपेक्षा मोठी, सुरुवातीला अंगापिंडाने सुद्धा मोठी. |
| (२) रूपाली गुरगुरली की सोनाली बापडी होऊन कोपऱ्यात बसे. | (२) सोनालीवर ताईगिरी करायची. सोनालीवर गुरगुरायची. तिला दमात घ्यायची. |
| (३) वय वाढल्यावर रूपालीच्या दुप्पट-चौपट वाढली. | (३) वय वाढल्यावर लहानखुरीच राहिली. |
| (४) रूपालीला सहज तोंडात उचलून धरी. पण रूपालीला तिचे दात लागत नसत. | (४) रूपालीने तरीही आपला ताईपणा सोडला नाही. गुरगुरून सोनालीला दटावीत असे. |
प्रश्न ३: खालील वाक्यातून दिसणारे सोनालीच्या स्वभावाचे पैलू लिहा.
(अ) सोनालीचे दात कधी रूपालीला लागले नाहीत.
उत्तर:
सोनालीचे दात कधी रूपालीला लागले नाहीत - सोनाली प्रेमळ होती.
(आ) रूपाली सोबत नसली तर सोनाली जाळीच्या दारावर पंजे मारी.
उत्तर:
रूपाली सोबत नसली तर सोनाली जाळीच्या दारावर पंजे मारी - सोनाली रुपालीवर जिवलग मैत्रिणीसारखे प्रेम करीत होती.
(इ) सोनालीने एक मोठ्ठी डरकाळी फोडली.
उत्तर:
सोनालीने एक मोठ्ठी डरकाळी फोडली - जेवणाच्या वेळी फसवले तर सोनालीला खूप राग येत असे.
(ई) सोनाली शांत होऊन लेखकाचे पाय चाटू लागली.
उत्तर:
सोनाली शांत होऊन लेखकाचे पाय चाटू लागली - झालेल्या चुकीबद्दल माफी मागण्याची सोनालीची वृत्ती होती.
(उ) मोठ्ठ्याने फिस्कारून सोनाली गृहस्थाच्या अंगावर आली.
उत्तर:
मोठ्ठ्याने फिस्कारून सोनाली गृहस्थाच्या अंगावर आली - आपल्या जवळच्या माणसाच्या संरक्षणासाठी धावते.
(ऊ) सोनाली आळीपाळीने आमच्याकडे पाहत होती.
उत्तर:
सोनाली आळीपाळीने आमच्याकडे पाहत होती - आपल्या माणसांपासून आपण दूर जात आहोत, याचे सोनालीला दुःख होते.
प्रश्न ४: पुढील घटना केव्हा घडल्या ते लिहा.
घटना आणि त्या केव्हा घडल्या
उत्तर:
| घटना | केव्हा घडली? |
|---|---|
| (अ) सोनाली अण्णांवर रागावली. | जेवणाचा डबा न घेताच अण्णा गच्चीत सोनालीकडे गेले, तेव्हा. |
| (आ) सोनालीने पातेल्याची चाळणी केली. | सोनालीला दूध प्यायला दिलेले पातेले लेखक परत आणायला विसरले, तेव्हा. |
| (इ) सोनाली गृहस्थाच्या अंगावर धावली. | त्या गृहस्थांनी दीपालीला उचलून घेतले, तेव्हा. |
| (ई) सोनाली बिथरली, गरागरा फिरू लागली. | ती एकटीच पिंजऱ्यात अडकून पडली, तेव्हा. |
प्रश्न ५: सोनाली आणि रूपाली यांच्यातील मैत्री दर्शवणाऱ्या त्यांच्या दोन सवयी लिहा.
सोनाली आणि रूपाली यांच्यातील मैत्री दर्शवणाऱ्या सवयी
उत्तर:
- सोनाली व रूपाली एकत्र फिरत, एकत्र झोपत.
- एकत्र जेवण घेत.
प्रश्न ६: खालील वाक्प्रचाराचे अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
(अ) डोळे विस्फारून बघणे
उत्तर:
डोळे विस्फारून बघणे -
अर्थ: डोळे मोठे करून आश्चर्याने बघणे.
वाक्य: भर उन्हात पावसाची सर आली, तेव्हा रमेश त्या दृश्याकडे डोळे विस्फारून बघू लागला.
(आ) लळा लागणे
उत्तर:
लळा लागणे -
अर्थ: प्रेम वाटणे, माया लावणे.
वाक्य: सखू मावशीने त्या अनाथ मुलाला भारी लळा लावला.
(इ) तुटून पडणे
उत्तर:
तुटून पडणे -
अर्थ: त्वेषाने हल्ला करणे.
वाक्य: त्या अनोळखी कुत्र्यावर गल्लीतील कुत्री तुटून पडली.
(ई) तावडीत सापडणे
उत्तर:
तावडीत सापडणे -
अर्थ: कचाट्यात पडणे.
वाक्य: दूध चोरून पिणारा बोका एकदा आईच्या तावडीत सापडला.
प्रश्न ७: स्वमत.
(अ) सोनाली व दीपाली यांच्यातील जिव्हाळा व्यक्त करणारा प्रसंग तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
एकदा दीपाली सोनालीबरोबर खेळत बसली होती. तेवढ्यात एक पेशन्ट तिथे आला. त्याला ते दृश्य पाहून धक्काच बसला. दीपाली चुकून सिंहिणीकडे गेली असावी, या कल्पनेने तो धावला आणि त्याने दीपालीला चटकन उचलून घेतले. एक परका माणूस प्रिय व्यक्तीला उचलून घेतो याचा सोनालीला संताप आला. ती त्याच्यावर फिसकारली आणि चवताळून त्याच्यावर धावली. तिचा तो अवतार पाहून त्याने दीपालीला तशीच टाकली. तेवढ्यात अण्णा बाहेर आले. त्यांना घडलेली हकिकत समजली. तो प्रसंग प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी अण्णांनी त्या गृहस्थाला दीपालीला उचलायला सांगितले. त्या गृहस्थाने दीपालीला हात लावला, मात्र सोनाली चवताळून त्याच्या अंगावर धावली. लेखकांचे घर हे आता तिला स्वतःचे घर वाटत होते. घरातली माणसे ही आता तिची माणसे झाली होती. परक्या माणसांनी घरातल्या माणसांना हातसुद्धा लावणे तिला मंजूर नव्हते. सोनालीच्या मनातली प्रेमाची ही उत्कट भावना या प्रसंगातून व्यक्त होते.
(आ) ‘पशूंना कोणी फसवलं, तर त्यांना राग येतो’, यासंबंधी तुम्ही अनुभवलेली एखादी घटना तुमच्या शब्दांत सांगा.
उत्तर:
आम्ही एकदा पारंब्यांना लोंबकळत खेळत होतो. निरंजनने बिस्किटे आणली होती. ती आम्ही वरच्या वर एकमेकांकडे फेकत आणि झेलत होतो. झोके घेता घेता झेल घेणे खूप कौशल्याचे होते. आम्ही बिस्किटे खात होतो. एखादे खाली पडत होते. आमच्या सोबत कुत्रा ते पडलेले बिस्कीट खाई. ते पाहून निरंजनला लहर आली. तो खाली उतरला. त्याने एक बिस्कीट दूर फेकले. दूरवर जाऊन त्या कुत्र्याने ते खाल्ले. नंतर नंतर निरंजन बिस्किटे फेकण्याची बतावणी करू लागला. बिचारा कुत्रा धावत जाई पण त्याला काही मिळत नसे. तो रागाने गुरगुर करीत होता. निरंजनने पातळसा दगड घेऊन बिस्कीट म्हणून फेकला. कुत्रा मोठ्या आशेने तिकडे धावला. पण बिस्कीट नाही, हे कळताच तो चवताळला. संतापाने निरंजनकडे धावला. निरंजन घाबरून पारंबीवर चढला. सरसर वर चढू लागला. चवताळलेला कुत्रा तिथे आलाच. त्याने झेप घेतली आणि निरंजनला पकडले. पण निरंजनची पॅन्ट फक्त त्याच्या तोंडात आली. पॅन्ट टर्र्र करून फाटली. आम्ही सगळे स्तब्ध होऊन बघतच राहिलो.
भाषाभ्यास प्रश्न १: खालील वाक्य वाचा आणि त्यातील सामासिक शब्द ओळखा.
(अ) ती दोघे बहीणभाऊ आहेत.
उत्तर:
ती दोघे बहीणभाऊ आहेत - बहीणभाऊ
(आ) खरेखोटे समजल्याशिवाय अभिप्राय देऊ नये.
उत्तर:
खरेखोटे समजल्याशिवाय अभिप्राय देऊ नये - खरेखोटे
(इ) कष्टाची मीठभाकर आयत्या पक्वानापेक्षा गोड लागते.
उत्तर:
कष्टाची मीठभाकर आयत्या पक्वानापेक्षा गोड लागते - मीठभाकर
भाषाभ्यास प्रश्न २: खालील सामासिक शब्दाचा विग्रह करा.
(अ) आईवडील
उत्तर:
आईवडील - आई आणि वडील
(आ) नाकडोळे
उत्तर:
नाकडोळे - नाक आणि डोळे
(इ) सुंठसाखर
उत्तर:
सुंठसाखर - सुंठ आणि साखर
(ई) कृष्णार्जुन
उत्तर:
कृष्णार्जुन - कृष्ण आणि अर्जुन
(उ) विटीदांडू
उत्तर:
विटीदांडू - विटी आणि दांडू
भाषाभ्यास प्रश्न ३: खालील वाक्य वाचा आणि त्यातील सामासिक शब्द ओळखा.
(अ) बरेवाईट प्रसंग सगळ्यांच्याच जीवनात येतात.
उत्तर:
बरेवाईट प्रसंग सगळ्यांच्याच जीवनात येतात - बरेवाईट
(आ) कुठलीही गोष्ट स्वीकारण्यापूर्वी सत्यासत्याचा विचार करावा.
उत्तर:
कुठलीही गोष्ट स्वीकारण्यापूर्वी सत्यासत्याचा विचार करावा - सत्यासत्य
(इ) सभेला चारपाच माणसेच उपस्थित होती.
उत्तर:
सभेला चारपाच माणसेच उपस्थित होती - चारपाच
भाषाभ्यास प्रश्न ४: खालील वाक्य वाचा व त्यातील सामासिक शब्द ओळखा.
(अ) कोपऱ्यावरच्या मंडईत भाजीपाला चांगला मिळतो.
उत्तर:
कोपऱ्यावरच्या मंडईत भाजीपाला चांगला मिळतो - भाजीपाला
(आ) गरिबास कपडालत्ता द्यावा, अन्नपाणी द्यावे.
उत्तर:
गरिबास कपडालत्ता द्यावा, अन्नपाणी द्यावे - कपडालत्ता, अन्नपाणी
भाषाभ्यास प्रश्न ५: तक्ता पूर्ण करा.
सामासिक शब्द, विग्रह, आणि समासाचे नाव
उत्तर:
| सामासिक शब्द | विग्रह | समासाचे नाव |
|---|---|---|
| पालापाचोळा | पाला, पाचोळा वैगेरे | समाहार द्वंद्‌व |
| केरकचरा | केर, कचरा वैगेरे | समाहार द्वंद्‌व |
| तीनचार | तीन किंवा चार | वैकल्पिक द्वंद्‌व |
| खरेखोटे | खरे किंवा खोटे | वैकल्पिक द्वंद्‌व |
| कुलूपकिल्ली | कुलूप किंवा किल्ली | इतरेतर द्वंद्‌व |
| स्त्रीपुरुष | स्त्री किंवा पुरुष | इतरेतर द्वंद्‌व |
सोनाली स्वाध्याय - dahavi marathi
इयत्ता दहावी मराठी धडा 17: सोनाली यामध्ये सोनाली आणि रूपाली यांची मैत्री, स्वभावाचे पैलू आणि सामासिक शब्द यांचा अभ्यास आहे. या स्वाध्यायात आकृती पूर्ण करा, तुलना, वाक्प्रचार आणि स्वमत यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: सोनाली, स्वाध्याय, dahavi marathi, इयत्ता दहावी मराठी, सोनाली रूपाली मैत्री, स्वभावाचे पैलू, सामासिक शब्द, मराठी अभ्यास