इयत्ता सहावी सामान्य विज्ञान: चुंबकाची गंमत स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता सहावीच्या सामान्य विज्ञान विषयातील "चुंबकाची गंमत" हा पाठ चुंबकाचे गुणधर्म, चुंबकीय आणि अचुंबकीय पदार्थ, चुंबकीय क्षेत्र, आणि त्यांचे व्यावहारिक उपयोग यांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, रिक्त जागा भरणे, आणि प्रयोगांचे वर्णन आहे, जे विद्यार्थ्यांना चुंबकत्व समजण्यास मदत करते.
प्रश्न १: कसे कराल?
प्रश्न १: खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या
अ) पदार्थ चुंबकीय आहेत की अचुंबकीय हे कसे ठरवाल? तुमच्या घरातील दोन चुंबकीय आणि दोन अचुंबकीय पदार्थांची उदाहरणे द्या.
पदार्थ चुंबकीय आहे की अचुंबकीय हे ठरवण्यासाठी पदार्थाजवळ चुंबक धरावा. जर पदार्थ चुंबकाला चिकटला तर तो चुंबकीय आहे, आणि जर चिकटला नाही तर तो अचुंबकीय आहे.
उदाहरणे:
- चुंबकीय पदार्थ: लोखंडी खिळे, स्टीलचे भांडे.
- अचुंबकीय पदार्थ: प्लास्टिकची वाटी, लाकडी पेन्सिल.
ही पद्धत सोपी आणि प्रभावी आहे.
उदाहरणे:
- चुंबकीय पदार्थ: लोखंडी खिळे, स्टीलचे भांडे.
- अचुंबकीय पदार्थ: प्लास्टिकची वाटी, लाकडी पेन्सिल.
ही पद्धत सोपी आणि प्रभावी आहे.
आ) चुंबकाला ठरावीक चुंबकीय क्षेत्र असते, हे कसे समजावून सांगाल? चुंबकीय क्षेत्राचे निरीक्षण करण्यासाठी तुम्ही कोणता प्रयोग कराल?
चुंबकाला ठरावीक चुंबकीय क्षेत्र असते, ज्यामध्ये तो लोखंडी पदार्थांना आकर्षित करतो. हे समजावून सांगण्यासाठी, चुंबक सपाट पृष्ठभागावर ठेवून त्याच्या सभोवताली लोहकण टाकावेत. ज्या भागात लोहकण चुंबकाकडे आकर्षित होऊन रचनात्मक आकार घेतात, तो भाग चुंबकीय क्षेत्र दर्शवतो. लोहकण ज्या भागात आकर्षित होत नाहीत, तिथे चुंबकीय क्षेत्र नसते. हा प्रयोग चुंबकीय क्षेत्राची मर्यादा आणि शक्ती दाखवण्यासाठी उपयुक्त आहे.
इ) चुंबकाचा उत्तर ध्रुव कसा शोधाल? होकायंत्राचा वापर करून उत्तर ध्रुव शोधण्याची पद्धत सांगा.
चुंबकाचा उत्तर ध्रुव शोधण्यासाठी, पट्टी चुंबक मधोमध दोऱ्याने बांधून एका ठिकाणी टांगावा. चुंबक स्थिर झाल्यावर त्याचे जे टोक उत्तर दिशेला दर्शवते, तो उत्तर ध्रुव असतो, आणि दक्षिण दिशेला दर्शवणारे टोक दक्षिण ध्रुव असतो. होकायंत्राचा वापर करताना, चुंबकाचे टोक होकायंत्राच्या उत्तर ध्रवाजवळ नेल्यास प्रतिकर्षण होते, कारण सजातीय ध्रुव एकमेकांना दूर लोटतात. जे टोक होकायंत्राच्या उत्तर ध्रवाला प्रतिकर्षित करते, तो चुंबकाचा उत्तर ध्रुव. ही पद्धत अचूक आणि सोपी आहे.
प्रश्न २: कोणता चुंबक वापराल?
प्रश्न २: खालील कामांसाठी कोणता चुंबक वापराल?
- कचऱ्यामधून लोखंडी पदार्थ वेगळे करण्यासाठी: विद्युतचुंबक
- जंगलात वाट चुकल्यास दिशा शोधण्यासाठी: होकायंत्र
- खिडकीची झडप वाऱ्यामुळे सतत उघड-बंद होत असल्यास: कायमचे चुंबक
प्रश्न ३: रिक्त जागा भरा
प्रश्न ३: रिकाम्या जागा भरा
अ) पटट चुंबक मधोमध दोरा बांधून स्टॅण्डच्या हुकला टांगल्यास त्याचा उत्तर ध्रुव पृथ्वीच्या ___ उत्तर दिशेला स्थिरावतो.
उत्तर (पृथ्वीच्या चुंबकीय)
आ) एका पटट चुंबकाचे त्याच्या अशाला लंब रेषेत दोन ठिकाणी कापून सारख्या लांबीचे तुकडे केल्यास ___ पटट चुंबक तयार होतात, तर एकूण ___ ध्रुव तयार होतात.
३, ६
इ) चुंबकाच्या ___ ध्रुवांमधे आकर्षण असते, तर त्याच्या ___ ध्रुवांमधे प्रतिकर्षण असते.
विजातीय, सजातीय
ई) चुंबकाच्या साननिध्यात चुंबकीय पदार्थ नेल्यास त्याला ___ प्राप्त होते.
प्रवर्तित चुंबकत्व
उ) एक चुंबक एका धातूच्या तुकड्याला आकर्षून घेतो, तर तो तुकडा ___ असला पाहिजे.
चुंबक किंवा लोखंडी तुकडा
ऊ) चुंबक ___ दिशेत स्थिर राहतो.
दक्षिण-उत्तर
प्रश्न ४: उत्तरे लिहा
प्रश्न ४: खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा
अ) विद्युतचुंबक कसा तयार करतात? त्याच्या कार्याची दोन वैशिष्ट्ये सांगा.
विद्युतचुंबक तयार करण्यासाठी लोखंडी खिळ्याभोवती तांब्याची तार गुंडाळावी आणि त्या तारेला विद्युत स्रोताशी जोडावे. जेव्हा तारेतून विद्युत प्रवाह वाहतो, तेव्हा लोखंडात तात्पुरते चुंबकत्व निर्माण होते. विद्युत प्रवाह बंद केल्यास चुंबकत्व नष्ट होते.
वैशिष्ट्ये:
१) विद्युत प्रवाहाच्या नियंत्रणाने चुंबकत्व चालू-बंद करता येते.
२) चुंबकीय शक्ती विद्युत प्रवाहाच्या तीव्रतेवर अवलंबून असते, ज्यामुळे त्याची शक्ती समायोजित करता येते.
वैशिष्ट्ये:
१) विद्युत प्रवाहाच्या नियंत्रणाने चुंबकत्व चालू-बंद करता येते.
२) चुंबकीय शक्ती विद्युत प्रवाहाच्या तीव्रतेवर अवलंबून असते, ज्यामुळे त्याची शक्ती समायोजित करता येते.
आ) चुंबकाचे गुणधर्म कोणते? दैनंदिन जीवनातील दोन उदाहरणांसह स्पष्ट करा.
चुंबकाचे गुणधर्म खालीलप्रमाणे आहेत:
१) चुंबक नेहमी दक्षिण-उत्तर दिशेत स्थिर राहतो.
२) त्याचे दोन ध्रुव (उत्तर आणि दक्षिण) वेगळे करता येत नाहीत.
३) सजातीय ध्रुवांमध्ये प्रतिकर्षण आणि विजातीय ध्रुवांमध्ये आकर्षण असते.
४) चुंबकीय पदार्थांना प्रवर्तित चुंबकत्व प्राप्त होते.
उदाहरणे:
१) कपाटाच्या दाराला चुंबक लावल्याने ते बंद राहते (आकर्षण).
२) होकायंत्रात चुंबकाचा वापर दिशा शोधण्यासाठी होतो (दक्षिण-उत्तर स्थिरीकरण).
१) चुंबक नेहमी दक्षिण-उत्तर दिशेत स्थिर राहतो.
२) त्याचे दोन ध्रुव (उत्तर आणि दक्षिण) वेगळे करता येत नाहीत.
३) सजातीय ध्रुवांमध्ये प्रतिकर्षण आणि विजातीय ध्रुवांमध्ये आकर्षण असते.
४) चुंबकीय पदार्थांना प्रवर्तित चुंबकत्व प्राप्त होते.
उदाहरणे:
१) कपाटाच्या दाराला चुंबक लावल्याने ते बंद राहते (आकर्षण).
२) होकायंत्रात चुंबकाचा वापर दिशा शोधण्यासाठी होतो (दक्षिण-उत्तर स्थिरीकरण).
इ) चुंबकाचे व्यावहारिक उपयोग कोणते? पृथ्वीच्या चुंबकत्वाचा दैनंदिन जीवनात कसा उपयोग होतो?
चुंबकाचे व्यावहारिक उपयोग खालीलप्रमाणे आहेत:
पृथ्वीचे चुंबकत्व होकायंत्राद्वारे दिशा निश्चित करण्यासाठी वापरले जाते, ज्यामुळे नाविक आणि जंगलात हरवलेले लोक योग्य मार्ग शोधतात.
- १) पिन होल्डर आणि कपाटाच्या दारात चुंबक वापरले जातात.
- २) क्रेन आणि विद्युतचुंबकाद्वारे कचऱ्यातून लोखंडी वस्तू वेगळ्या केल्या जातात.
- ३) संगणकाच्या हार्ड डिस्क आणि एटीएम कार्डमध्ये चुंबकीय पट्ट्या असतात.
- ४) वैद्यकीय क्षेत्रात एमआरआय मशीनमध्ये चुंबकत्वाचा उपयोग होतो.
पृथ्वीचे चुंबकत्व होकायंत्राद्वारे दिशा निश्चित करण्यासाठी वापरले जाते, ज्यामुळे नाविक आणि जंगलात हरवलेले लोक योग्य मार्ग शोधतात.
FAQ आणि शेअरिंग
FAQ आणि शेअरिंग
मुलांनो, हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा. त्यांनाही अभ्यास करताना मदत होईल.
हा स्वाध्याय WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!
स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.
आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!
संबंधित स्वाध्याय: इयत्ता सहावीच्या इतर सामान्य विज्ञान पाठांचे स्वाध्याय शोधण्यासाठी:
Tags
सहावी विज्ञान