इयत्ता सातवी इतिहास आणि नागरिकशास्त्र धडा पहिला: इतिहासाची साधने स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता सातवीच्या इतिहास आणि नागरिकशास्त्र विषयातील धडा पहिला "इतिहासाची साधने" हा पाठ इतिहासाच्या विविध साधनांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, संकल्पना स्पष्टीकरण, आणि ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन यांचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना इतिहासाची जाणीव करून देण्यास मदत करते.
इतिहासाची साधने - प्रश्न १: चौकोनातील नावे शोधा
प्रश्न १: खालील चौकोनात दडलेली ऐतिहासिक साधनांची नावे शोधून लिहा
ता दं त क था र्च री म्र चि त्रे रि च ख क प डे लो ख ब ज्ञा श्लो ट क लि आ पो वा डे गी ते शि ला ले ख ते र
उत्तर: शिलालेख, पोवाडे, दंतकथा, चित्रे, ताम्रपट, लोकगीते, खलिते, तारीख, आज्ञापत्रे, कपडे, श्लोक, बखरी
इतिहासाची साधने - प्रश्न २: लिहिते व्हा
प्रश्न २: लिहिते व्हा
१) स्मारकांमध्ये कोणकोणत्या बाबींचा समावेश होतो?
समाधी, कबर, विरगळ, थडगे, विजयस्तंभ, विजयकमानी, इत्यादी बाबींचा समावेश स्मारकांमध्ये होतो.
२) तवारिख म्हणजे काय?
काळाचा निर्देश करणे किंवा घटनाक्रम सांगणे म्हणजे तावारीख होय.
३) इतिहासलेखनात लेखकांचे कोणते पैलू महत्त्वाचे असतात?
लेखकांची चिकित्सक वृत्ती, त्यांचा नि:पक्षपातीपणा आणि तटस्थता हे पैलू इतिहास लेखनात लेखकांचे महत्त्वाचे असतात.
इतिहासाची साधने - प्रश्न ३: वेगळा शब्द शोधा
प्रश्न ३: गटातील वेगळा शब्द शोधून लिहा
१) भौतिक साधने, लिखित साधने, अलिखित साधने, मौखिक साधने
अलिखित साधने
२) स्मारके, नाणी, लेणी, कथा
कथा
३) भूर्जपत्रे, मंदिरे, ग्रंथ, चित्रे
मंदिरे
४) ओव्या, तवारिखा, कहाण्या, मिथके
तावरीखा
इतिहासाची साधने - प्रश्न ४: संकल्पना स्पष्ट करा
प्रश्न ४: संकल्पना स्पष्ट करा
१) भौतिक साधने
किल्ले, स्मारके, इमारती, लेणी, शिलालेख, नाणी, ताम्रपट, किल्ले इत्यादी वस्तू किंवा वास्तु त्यांचे अवशेष यांना इतिहासाची ‘भौतिक साधने’ असे म्हणतात. भौतिक साधनांमुळे आपल्याला त्या कालखंडाचा बोध होतो. वास्तुकलेची प्रगती समजते. त्या काळातील आर्थिक स्थिती, कलेचा दर्जा, बांधकामाची शैली, लोकांचे राहणीमान इत्यादींची माहिती मिळते.
२) लिखित साधने
पूर्वीच्या काळातील देवनागरी, अरेबियन, पर्शियन, मोडी आदी लिपींची वळणे, विविध भाषांची रूपे, भूर्जपत्रे, पोथ्या, ग्रंथ, फर्माने, चरित्रे, चित्रे यांच्यावरून आपल्याला मध्ययुगातील महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटनांची माहिती मिळते. तसेच खाण्यापिण्याचे पदार्थ, लोकजीवन, वेशभूषा, आचारविचार, सण-समारंभ यांचीही माहिती मिळते. या सर्व साहित्याला इतिहासाची ‘लिखित साधने’ असे म्हणतात.
३) मौखिक साधने
लोकपरंपरेत पिढ्यानपिढ्या संक्रमित होत राहिलेल्या जात्यावरील ओव्या, लोकगीते, पोवाडे, कहाण्या, दंतकथा, मिथके इत्यादी कोठेही लेखीस्वरुपात आढळत नाही. अशा प्रकारच्या साधनांना इतिहासाची मौखिक साधने असे म्हणतात. मौखिक साधनांतून आपल्याला लोकजीवनाचे विविध पैलू समजतात.
इतिहासाची साधने - प्रश्न ५: तुमचे मत सांगा
प्रश्न ५: ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक असते का? तुमचे मत सांगा
होय, ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक असते. ऐतिहासिक घटनांचा अभ्यास करत असताना त्या घटनेशी संबंधित अनेक बाबी विचारात घ्याव्या लागतात. या अभ्यासासाठी ऐतिहासिक साधनांची गरज असते. ही साधने अस्सल असणे गरजेचे असते. लेखकाचा खरे खोटेपणा, त्यांचे व्यक्तिगत हित संबंध, काळ, राजकीय दबाव यांचाही अभ्यास करावा लागतो. केवळ लिखित पुरावा आहे म्हणून त्याच्यावर विश्वास ठेवता येणार नाही. त्या वेळच्या इतर समकालीन साधनांशी त्या माहितीची सांगड बसणे आवश्यक असते. ऐतिहासिक साधने तपासून घेणे गरजेचे असते. या साधनांची किंवा वस्तूंची चिकित्सकपणे पाहणी करावी लागते. याआधी विश्वासार्ह ठरलेल्या गोष्टींशी पडताळून घ्यावा लागतील. असे केले नाही तर काढलेले निष्कर्ष चुकीचे ठरू शकतात. म्हणून ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन करणे आवश्यक असते असे मला वाटते.
इतिहासाची साधने - प्रश्न ६: तुमचे मत लिहा
प्रश्न ६: तुमचे मत लिहा
१) शिलालेख हा इतिहास लेखनाचा विश्वसनीय पुरावा मानला जातो
दगडावर किंवा भिंतीवर कोरलेल्या लेखांना शिलालेख असे म्हणतात. शिलालेख हे कोरलेले असल्यामुळे त्यामधील मजकुरात कोणताही बदल करता येत नाही. त्यातून भाषा, लिपी, समाजजीवन यांसारख्या बाबी समजायला मदत होते. त्यातील घटना व तारखांच्या उल्लेखांमुळे शिलालेख हा इतिहासलेखनाचा विश्वसनीय पुरावा मानला जातो.
२) मौखिक साधनांच्या आधारे लोकजीवनाचे विविध पैलू समजतात
जात्यावरील ओव्या, लोकगीते, पोवाडे, कहाण्या, दंतकथा, मिथके अशा मौखिक साहित्यात त्या त्या काळातील लोकांच्या समजुती, विचार, लोकजीवन यांचे प्रतिबिंब पडलेले असते. मौखिक साहित्य हे पाठांतराच्या रुपात एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे सुपूर्द केले जाते. या साहित्याच्या अभ्यासामुळे पूर्वीच्या काळातील लोकजीवनाचे विविध पैलू समजतात.
FAQ आणि शेअरिंग
FAQ आणि शेअरिंग
मुलांनो, हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा. त्यांनाही अभ्यास करताना मदत होईल.
हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!
स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.
आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!
इयत्ता सातवी इतिहास आणि नागरिकशास्त्र धडा पहिला: इतिहासाची साधने स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता सातवी इतिहास आणि नागरिकशास्त्र विषयाचा धडा पहिला: इतिहासाची साधने यामध्ये इतिहासाच्या विविध साधनांचे शैक्षणिक वर्णन आहे. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, संकल्पना स्पष्टीकरण, आणि ऐतिहासिक साधनांचे मूल्यमापन यांचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त इतिहास अभ्यास साहित्य आणि इतिहासाची जाणीव करून देण्याची संधी येथे उपलब्ध आहे. Iyatta Satavi Itihas Swadhay PDF आणि गाइड डाउनलोड करा.
कीवर्ड्स: इयत्ता सातवी इतिहास स्वाध्याय, इतिहासाची साधने, धडा पहिला स्वाध्याय, 7वी इतिहास स्वाध्याय, इतिहास अभ्यास, इतिहासाची साधने प्रश्न आणि उत्तरे, Iyatta Satavi Itihas Swadhay, Iyatta Satavi Itihas guide, स्वाध्याय PDF
संबंधित स्वाध्याय: इयत्ता सातवीच्या इतर इतिहास आणि नागरिकशास्त्र अभ्यास पाठांचे स्वाध्याय शोधण्यासाठी:
Tags
सातवी इतिहास