इयत्ता सहावी भूगोल - पाठ: तापमान स्वाध्याय
प्रश्न अ: मी कोठे आहे?
उत्तर: मी शीत कटिबंधातील परिसरात आहे.
स्पष्टीकरण: ०° से समताप रेषा ही शीत कटिबंधात, विशेषतः ध्रुवीय प्रदेशात आढळते, जिथे तापमान अत्यंत कमी असते आणि बर्फाच्छादन असते.
उत्तर: मी उष्ण कटिबंधातील आहे.
स्पष्टीकरण: उष्ण कटिबंधात (कर्कवृत्त आणि मकरवृत्त दरम्यान) सरासरी तापमान २०° से. ते ३०° से. असते, ज्यामुळे हवामान उष्ण आणि सौम्य राहते.
उत्तर: मी समशीतोष्ण कटिबंधातील परिसरात आहे.
स्पष्टीकरण: समशीतोष्ण कटिबंधात (कर्कवृत्त ते आर्क्टिक वृत्त आणि मकरवृत्त ते अंटार्क्टिक वृत्त) तापमान मध्यम असते, साधारण ५° से. ते १५° से., जे सौम्य हवामान दर्शवते.
प्रश्न ब: मी कोण?
उत्तर: समताप रेषा
स्पष्टीकरण: समताप रेषा नकाशावर समान तापमान असलेल्या ठिकाणांना जोडतात, ज्यामुळे तापमानाच्या वितरणाचे विश्लेषण करणे सोपे होते.
उत्तर: तापमापक
स्पष्टीकरण: तापमापक (थर्मामीटर) हे तापमान अचूकपणे मोजण्याचे साधन आहे, जे सेल्सियस किंवा फॅरेनहाइट स्केलवर मापन करते.
उत्तर: हवा
स्पष्टीकरण: हवा ही सूर्यकिरणांमुळे तापते, जे जमीन आणि पाण्यावर पडून त्यांना गरम करतात, आणि त्यामुळे हवेचे तापमान वाढते.
उत्तर: सूर्य
स्पष्टीकरण: सूर्य ही पृथ्वीवरील उष्णतेचा प्रमुख स्रोत आहे, ज्याच्या किरणांमुळे जमीन आणि पाणी तापते, जे हवामानावर परिणाम करते.
प्रश्न क: उत्तरे लिहा.
- पृथ्वीचा गोल आकारामुळे सूर्यकिरणे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर वेगवेगळ्या कोनात पडतात, ज्यामुळे तापमानात फरक पडतो.
- ०° ते २३° ३०' उत्तर आणि दक्षिण (उष्ण कटिबंध): सूर्यकिरणे लंबरूप पडतात, ज्यामुळे प्रखर उष्णता आणि उच्च तापमान असते (२५° से. ते ३०° से.).
- २३° ३०' ते ६६° ३०' उत्तर आणि दक्षिण (समशीतोष्ण कटिबंध): सूर्यकिरणे तिरपे पडतात, ज्यामुळे मध्यम तापमान असते (५° से. ते १५° से.).
- ६६° ३०' ते ९०° उत्तर आणि दक्षिण (शीत कटिबंध): सूर्यकिरणे अत्यंत तिरपे पडतात, ज्यामुळे तापमान अत्यंत कमी असते (०° से. किंवा त्यापेक्षा कमी).
- [आकृती: पृथ्वीचे गोलाकार चित्र, ज्यावर सूर्यकिरणे विषुववृत्तावर लंबरूप, कर्क/मकरवृत्तावर तिरपे आणि ध्रुवांवर अत्यंत तिरपे दर्शवणारी रेषा.]
स्पष्टीकरण: पृथ्वीचा गोल आकार आणि तिचा २३.५° चा झुकाव सूर्यकिरणांच्या कोनावर परिणाम करतो, ज्यामुळे हवामान कटिबंध आणि तापमानाचे वितरण ठरते.
- अक्षवृत्तीय स्थान (अक्षांश) हे सूर्यकिरणांच्या कोनावर परिणाम करते, ज्यामुळे तापमान ठरते.
- ०° ते २३° ३०' (उष्ण कटिबंध): लंबरूप सूर्यकिरणे, उच्च तापमान (२५° से. ते ३०° से.).
- २३° ३०' ते ६६° ३०' (समशीतोष्ण कटिबंध): तिरपे सूर्यकिरणे, मध्यम तापमान (५° से. ते १५° से.).
- ६६° ३०' ते ९०° (शीत कटिबंध): अत्यंत तिरपे सूर्यकिरणे, कमी तापमान (०° से. किंवा त्यापेक्षा कमी).
- अक्षवृत्त जसजसे ध्रुवांकडे जाते, तसतसे सूर्यकिरणांचा कोन कमी होतो, ज्यामुळे तापमान कमी होते.
स्पष्टीकरण: अक्षवृत्तीय स्थान हे सूर्यकिरणांच्या कोनाशी थेट संबंधित आहे, ज्यामुळे पृथ्वीवरील तापमानाचे वितरण ठरते, जे हवामान कटिबंधांशी जोडलेले आहे.
- उंची: भूपृष्ठावर उंची वाढत गेल्याने तापमान कमी होते (दर १,००० मीटरला सुमारे ६° से. कमी), ज्यामुळे समताप रेषांचा आकार बदलतो.
- जंगलतोड: वृक्षांचे कमी होणे स्थानिक तापमान वाढवते, ज्यामुळे समताप रेषा अनियमित होतात.
- नागरीकरण: शहरी भागात काँक्रीट आणि उष्णता उत्सर्जनामुळे तापमान वाढते (उष्णता बेट प्रभाव), ज्यामुळे समताप रेषांचा आकार बदलतो.
- औद्योगिकीकरण: कारखाने आणि प्रदूषणामुळे स्थानिक तापमानात वाढ होते, ज्यामुळे समताप रेषा वक्र होतात.
स्पष्टीकरण: समताप रेषांचा आकार भौगोलिक आणि मानवी घटकांवर अवलंबून असतो, जे स्थानिक तापमानावर परिणाम करतात आणि रेषांचे स्वरूप बदलतात.
तापमान स्वाध्याय - sahavi bhugol
इयत्ता सहावी भूगोल पाठ ५: तापमान ही समताप रेषा, तापमान मापन आणि पृथ्वीच्या गोल आकाराचा प्रभाव यांचा अभ्यास करते. या स्वाध्यायात तापमानाच्या वितरणावर प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त भूगोल अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: तापमान, स्वाध्याय, sahavi bhugol, इयत्ता सहावी भूगोल, समताप रेषा, तापमान मापन, पृथ्वीचा गोल आकार, भूगोल अभ्यास