इयत्ता सहावी भूगोल - पाठ: ऊर्जा साधने स्वाध्याय
प्रश्न अ: पुढील कार्यासाठी कोणते साधन वापरावे लागेल?
उत्तर: वारा
स्पष्टीकरण: पतंग उडवण्यासाठी वाऱ्याची गती आणि दिशा आवश्यक आहे, जी नैसर्गिक ऊर्जा साधन आहे.
उत्तर: लाकूड
स्पष्टीकरण: लाकूड जाळून आग पेटवली जाते, जी थंडीपासून संरक्षण आणि उष्णता प्रदान करते.
उत्तर: लाकूड, कोळसा
स्पष्टीकरण: लाकूड आणि कोळसा हे सहज उपलब्ध आणि हाताळता येणारे ऊर्जा साधन आहेत, जे सहलीदरम्यान स्वयंपाकासाठी वापरले जातात.
उत्तर: वीज, कोळसा
स्पष्टीकरण: इस्त्रीसाठी विजेवर चालणारी इस्त्री किंवा कोळशावर गरम केलेली पारंपरिक इस्त्री वापरली जाते.
उत्तर: कोळसा, वीज, खनिज तेल
स्पष्टीकरण: रेल्वेचे इंजिन कोळसा (वाफेचे इंजिन), वीज (इलेक्ट्रिक इंजिन) किंवा खनिज तेल (डिझेल इंजिन) यावर चालते.
उत्तर: लाकूड, बायोगॅस
स्पष्टीकरण: पाणी तापवण्यासाठी लाकूड जाळले जाते किंवा बायोगॅसचा वापर केला जातो, जे ग्रामीण भागात सामान्य आहे.
उत्तर: खनिज तेल, वीज
स्पष्टीकरण: सूर्यास्तानंतर उजेडासाठी खनिज तेलावर चालणारे दिवे (उदा., रॉकेल) किंवा विजेवर चालणारे बल्ब वापरले जातात.
प्रश्न ब: खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
- मानव कोळसा हे ऊर्जा साधन सर्वाधिक वापरतो.
- कोळसा मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे, स्वस्त आहे आणि वीज निर्मिती, उद्योग आणि बांधकामात वापरला जातो.
स्पष्टीकरण: कोळसा हा त्याच्या विपुल उपलब्धतेमुळे आणि कमी खर्चामुळे जगभरात वीज आणि औद्योगिक गरजांसाठी प्राथमिक ऊर्जा साधन आहे.
- दैनंदिन गरजा: स्वयंपाक, प्रकाश आणि गरम पाण्यासाठी.
- उद्योग: कारखाने आणि यंत्रसामग्री चालवण्यासाठी.
- वाहतूक: वाहने, रेल्वे आणि विमाने चालवण्यासाठी.
- विकास: आर्थिक आणि तांत्रिक प्रगतीसाठी ऊर्जा आवश्यक आहे.
स्पष्टीकरण: ऊर्जा साधने मानवी जीवन, उद्योग आणि आर्थिक विकासाचा आधार आहेत, जे आधुनिक जीवनशैलीला चालना देतात.
- प्रदूषण कमी करणे: जैविक इंधनांमुळे वायू आणि जल प्रदूषण वाढते, तर सौर आणि पवन ऊर्जा स्वच्छ आहे.
- संसाधनांचे संवर्धन: मर्यादित जैविक इंधनांचा वापर कमी करून भावी पिढ्यांसाठी संसाधने वाचवली जातात.
- हवामान बदल: पर्यावरणपूरक ऊर्जा हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी करते, ज्यामुळे ग्लोबल वॉर्मिंग कमी होते.
- जैवविविधता संरक्षण: स्वच्छ ऊर्जेमुळे पर्यावरण आणि प्राण्यांचे रक्षण होते.
स्पष्टीकरण: पर्यावरणपूरक ऊर्जा साधने पर्यावरणीय स्थिरता, संसाधन संवर्धन आणि हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी आवश्यक आहेत.
प्रश्न क: खालील मुद्‌द्यांच्या आधारे फरक स्पष्ट करा (उपलब्धता, पर्यावरणपूरकता व फायदे/तोटे).
| विशेष | खनिज तेल | सौरऊर्जा |
|---|---|---|
| उपलब्धता | मर्यादित साठे, विशिष्ट क्षेत्रात (उदा., मध्य पूर्व) केंद्रित. | सर्वत्र विपुल प्रमाणात उपलब्ध, विशेषतः सूर्यप्रकाश असलेल्या भागात. |
| पर्यावरणपूरकता | पर्यावरणपूरक नाही, ज्वलनामुळे हरितगृह वायू आणि प्रदूषण वाढते. | पर्यावरणपूरक, कोणतेही प्रदूषण किंवा उत्सर्जन नाही. |
| फायदे/तोटे | उच्च ऊर्जा घनता, परंतु प्रदूषण आणि साठ्यांचा र्‍हास हे तोटे. | स्वच्छ आणि अक्षय, परंतु प्रारंभिक स्थापना खर्च आणि सूर्यप्रकाशावर अवलंबन हे मर्यादा. |
स्पष्टीकरण: खनिज तेल हे तात्कालिक ऊर्जा स्रोत आहे, परंतु पर्यावरणाला हानीकारक आहे, तर सौरऊर्जा स्वच्छ आणि दीर्घकालीन आहे, परंतु तंत्रज्ञान आणि हवामानावर अवलंबून आहे.
| विशेष | जलऊर्जा | भूगर्भीय ऊर्जा |
|---|---|---|
| उपलब्धता | नद्या आणि धरणांच्या जवळ मर्यादित उपलब्ध, भौगोलिक परिस्थितीवर अवलंबून. | विशिष्ट भूगर्भीय क्षेत्रात (उदा., ज्वालामुखी भाग) उपलब्ध, परंतु कमी प्रमाणात. |
| पर्यावरणपूरकता | प्रामुख्याने पर्यावरणपूरक, परंतु धरणांमुळे स्थानिक पर्यावरणावर परिणाम होतो. | खूपच पर्यावरणपूरक, कमी उत्सर्जन, परंतु ड्रिलिंगमुळे किरकोळ पर्यावरणीय जोखीम. |
| फायदे/तोटे | स्वस्त आणि विश्वासार्ह, परंतु जैवविविधता आणि विस्थापनाच्या समस्या. | सतत ऊर्जा पुरवठा, परंतु उच्च प्रारंभिक खर्च आणि मर्यादित उपलब्धता. |
स्पष्टीकरण: जलऊर्जा मोठ्या प्रमाणात वीज निर्मितीसाठी उपयुक्त आहे, परंतु स्थानिक पर्यावरणावर परिणाम करते, तर भूगर्भीय ऊर्जा स्वच्छ आहे, परंतु ती विशिष्ट क्षेत्रांपुरती मर्यादित आहे.
ऊर्जा साधने स्वाध्याय - sahavi bhugol
इयत्ता सहावी भूगोल पाठ ९: ऊर्जा साधने ही कोळसा, सौरऊर्जा, जलऊर्जा आणि पर्यावरणपूरक ऊर्जा यांचा अभ्यास करते. या स्वाध्यायात ऊर्जा साधनांच्या उपयोगावर प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त भूगोल अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: ऊर्जा साधने, स्वाध्याय, sahavi bhugol, इयत्ता सहावी भूगोल, कोळसा, सौरऊर्जा, जलऊर्जा, पर्यावरणपूरक ऊर्जा, भूगोल अभ्यास