इयत्ता सहावी मराठी - पाठ: वडिलांस पत्र स्वाध्याय
प्रश्न १: चार-पाच वाक्यांत उत्तरे लिहा
अ) राजगडाला ‘गडांचा राजा आणि राजांचा गड’ असे का म्हणतात?
राजगडाला ‘गडांचा राजा आणि राजांचा गड’ असे म्हणतात कारण तो छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राजधानीचे ठिकाण होता.
हा किल्ला सह्याद्रीच्या अत्युच्च शिखरावर असून, अत्यंत बळकट आणि भव्य आहे.
त्याचा घेर बारा कोसांचा आहे आणि शिवाजी महाराजांनी त्याचा विस्तार केला.
या किल्ल्याने हिंदवी स्वराज्य स्थापनेचे कार्य पाहिले, म्हणून राजगडाला ‘गडांचा राजा आणि राजांचा गड’ असे म्हणतात.
आ) शिक्षकांनी मुलांना राजगडाबाबत कोणती माहिती दिली?
शिक्षकांनी राजगडाची प्रतिकृती दाखवून सांगितले की, १६४६ मध्ये शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला ताब्यात घेतला. हा किल्ला प्राचीन, दुर्लक्षित, पण बळकट आणि अवघड डोंगरावर आहे. जगातील सर्वोत्कृष्ट चौदा किल्ल्यांच्या प्रतिकृती स्वित्झर्लंडच्या म्युझियममध्ये आहेत, त्यात राजगडाचा समावेश आहे, ही अभिमानाची बाब आहे.
इ) राजगडाचे भौगोलिक स्थान आगळेवेगळे आहे असे का म्हटले असावे?
राजगडाच्या उत्तरेला गुंजवणी नदी, दक्षिणेला भाटघर धरणासह वेळखंड नदी, पूर्वेला पुणे-सातारा रस्ता, आणि पश्चिमेला सह्याद्रीचा घाटमाथा आहे. भाटघर धरणाचे विशाल जलाशय आणि आसपासचे निसर्गसौंदर्य डोळ्यांचे पारणे फेडते. या अद्वितीय भौगोलिक स्थानामुळे राजगड आगळावेगळा आहे.
ई) मार्गदर्शकाने मुलांना राजगडाविषयी कोणती माहिती पुरवली?
मार्गदर्शकाने सांगितले की, राजगडाची उंची सर्वाधिक आहे आणि त्याचा घेर बारा कोसांचा आहे. शिवाजी महाराजांनी याचा विस्तार करून राजधानी बनवली. राजधानीसाठी आवश्यक सर्व बांधकामे येथे करण्यात आली, अशी माहिती मार्गदर्शकाने दिली.
उ) समीरला किल्ल्याचा आकार उपड्या ठेवलेल्या सिलिंग फॅनसारखा का जाणवला?
दुरून राजगडाचे निरीक्षण केल्यावर त्याचा मध्यभागी असलेला बालेकिल्ला पंख्याच्या उंचवट्यासारखा दिसतो. पद्मावती, सुवेळा, आणि संजीवनी या तीन माच्या पंख्याच्या पात्यांप्रमाणे दिसतात. यामुळे समीरला किल्ल्याचा आकार उपड्या सिलिंग फॅनसारखा वाटला.
ऊ) राजगडाने कोणकोणत्या ऐतिहासिक घटना पाहिल्या आहेत?
राजगडाने हिंदवी स्वराज्य स्थापनेचे कार्य, रात्रीच्या गुप्त खलबतांचे क्षण, आणि शिवाजी महाराजांच्या नव्या मोहिमांची तयारी पाहिली. अफझलखानाशी लढण्याचे बेत येथे ठरले. पुरंदर तहासाठी महाराज येथून गेले, आणि आग्र्याहून बैरागी वेशात परतले तेव्हा राजगडावर आले.
प्रश्न २: समीर असे का म्हणाला असावा?
- महाराष्ट्र किल्ल्यांचे राज्य आहे: महाराष्ट्रात इतर राज्यांपेक्षा अधिक किल्ले आहेत, त्यामुळे समीरने महाराष्ट्राला किल्ल्यांचे राज्य म्हटले.
- किल्ल्याहून मला परतावंसं वाटत नव्हतं: राजगडाचे निसर्गसौंदर्य, गुंजवणी नदी, भाटघर धरण, आणि सह्याद्रीच्या घाटमाथ्याने समीर हरखून गेला, म्हणून त्याला परतायचे नव्हते.
- मला एक फलक खूप आवडला: नेताजी पालकर, तानाजी मालुसरे, येसाजी कंक, शिळीमकर यांसारख्या थोर व्यक्तींच्या वास्तव्याचा उल्लेख असलेला फलक समीरला आवडला.
- आपल्या सर्वांसाठी अभिमानाची गोष्ट अशी की भारतातील एका किल्ल्याचा त्यात समावेश आहे: स्वित्झर्लंडच्या म्युझियममधील सर्वोत्कृष्ट १४ किल्ल्यांच्या प्रतिकृतींमध्ये राजगडाचा समावेश आहे, यामुळे समीरने अभिमान व्यक्त केला.
- आपण प्रत्येक मोठ्या सुट्टीत एक किल्ला बघण्याचे ठरवूया का?: राजगडाच्या भव्यतेने आणि इतिहासाने प्रेरित होऊन समीरला देशाच्या गौरवशाली वारशाबद्दल जाणून घेण्याची इच्छा निर्माण झाली.
- आईच्या हातच्या जेवणाची खूप आठवण येते: वसतीगृहात राहणाऱ्या समीरला आईच्या हातच्या जेवणाची चव आणि प्रेम आठवते, जी वसतीगृहाच्या जेवणात मिळत नाही.
प्रश्न ३: बसस्थानकावर प्रवाशांसाठी ध्वनिक्षेपकातून दिल्या जाणाऱ्या सूचना कोणकोणत्या भाषांमध्ये दिल्या जातात? त्यांतील तुम्हांला आवडलेल्या कोणत्याही पाच सूचना लिहा
बसस्थानकावर सूचना मराठी, हिंदी, आणि इंग्रजी भाषांमध्ये दिल्या जातात. आवडलेल्या पाच सूचना:
- स्वच्छता राखा.
- आपल्या सामानाची काळजी स्वतः घ्या.
- अनोळखी व्यक्तींना सामान देऊ नका.
- धूम्रपान करू नका.
- बसच्या वेळा तपासून प्रवासाची तयारी करा.
प्रश्न ४: राजगडाने कार्य पाहिले, खलबते ऐकली असे वर्णन आले आहे म्हणजे निर्जीव वस्तूला सजीव समजून असे वर्णन केले आहे. खालील वस्तूंचे या पद्धतीने दोन ओळींत वर्णन लिहा
- घर: या घराने पिढ्यान्पिढ्या सुख-दु:खाच्या कहाण्या ऐकल्या. उन्हापावसात सर्वांना आश्रय देऊन तो थक्क झाला आहे.
- छत्री: पावसाचे थेंब स्वतःवर झेलून छत्रीने मला भिजण्यापासून वाचवले. उन्हात सावली देऊन तिने मला थंडावा दिला.
- पाटी: काळ्या रंगाची पाटी कित्येक विद्यार्थ्यांचे भविष्य उजळते. शिक्षकांचे शब्द ऐकून ती ज्ञानाचा प्रसार करते.
- तबला: हातांचे ठोके सहन करून तबला मधुर नाद निर्माण करतो. संगीताच्या तालात सर्वांना आनंद देतो.
प्रश्न ५: राजगडाची वैशिष्ट्ये दिलेल्या तक्त्यात लिहा
| राजगडाची वैशिष्ट्ये |
|---|
| प्राचीन |
| दुर्लक्षित |
| बळकट |
| अतिउंच |
प्रश्न ६: तुम्ही पाहिलेल्या एखाद्या किल्ल्याचे आठ-दहा वाक्यांत वर्णन करा
मी माझ्या कुटुंबासह रायगड किल्ल्याला भेट दिली. हा किल्ला सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये वसलेला आहे. किल्ल्यावर जाण्यासाठी पायवाट किंवा रोप-वे उपलब्ध आहे. पायी चालताना आजूबाजूचे हिरवेगार निसर्गसौंदर्य मनाला भुरळ घालते. रायगडावर छत्रपती शिवाजी महाराजांची समाधी आणि त्यांचे भव्य सिंहासन आहे. हिरकणी बुरुज, टकमक टोक, आणि हत्ती तलाव ही ठिकाणे पाहण्यासारखी आहेत. बाजार पेठेच्या अवशेषांमुळे त्या काळाची कल्पना येते. रायगडाचा इतिहास आणि सौंदर्य पाहून मन अभिमानाने भरून आले.
प्रश्न ७: समीरचे पत्र वाचून समीरचे बाबा त्याला काय उत्तर पाठवतील याची कल्पना करा व लिहा
दिनांक: ३० नोव्हेंबर २०१६
चिरंजीव समीर,
तुझे पत्र वाचून खूप आनंद झाला. राजगडाच्या सहलीचे तुझे वर्णन इतके सुंदर आहे की माझ्या डोळ्यांसमोर तो किल्ला उभा राहिला. तुझी ऐतिहासिक स्थळांबद्दलची आवड पाहून मला तुझा अभिमान वाटतो. शाळेच्या या सहलीमुळे तुला इतिहासाची गोडी लागली, हे खूप छान आहे. मोठ्या सुट्टीत किल्ले पाहण्याची तुझी योजना मला आवडली; आपण ती नक्की अमलात आणू. अभ्यासात मेहनत कर आणि नेहमी आनंदी रहा.
तुझे बाबा
चिरंजीव समीर,
तुझे पत्र वाचून खूप आनंद झाला. राजगडाच्या सहलीचे तुझे वर्णन इतके सुंदर आहे की माझ्या डोळ्यांसमोर तो किल्ला उभा राहिला. तुझी ऐतिहासिक स्थळांबद्दलची आवड पाहून मला तुझा अभिमान वाटतो. शाळेच्या या सहलीमुळे तुला इतिहासाची गोडी लागली, हे खूप छान आहे. मोठ्या सुट्टीत किल्ले पाहण्याची तुझी योजना मला आवडली; आपण ती नक्की अमलात आणू. अभ्यासात मेहनत कर आणि नेहमी आनंदी रहा.
तुझे बाबा
शब्दांत लपलेले शब्द
- वसतिगृहातले: गृह, वसति, गृहातले, वसले, हात, हाव, हास
- भारतातील: भारत, भाल, रती, भारती, ताल, तीर, लता
- राजधानी: राज, राधा, जनी, धारा, नीरा, नीज, धरा
प्रत्यय
- गौरव – गौरवशाली
- आराम – आरामदायी
- सुख – सुखदायी
- भाग्य – भाग्यशाली
- आनंद – आनंददायी
- वैभव – वैभवशाली
क्रियापदे अधोरेखित करा
साधा भविष्यकाळ:
- मी खूप शिक्षण घेणार.
- नंदिनी सायकल चालवणार.
- मुले विज्ञान प्रदर्शनात भाग घेणार.
- वैमानिकाने विमान चालवले असेल.
- प्रकाशला बक्षीस मिळालेले असेल.
- वाहनचालकाने गाडी गॅरेजमध्ये ठेवलेली असेल.
- तो निबंध लिहीत असेल.
- गाडी प्लॅटफॉर्मवर आलेली असेल.
- श्रेयाने स्पर्धा जिंकलेली असेल.
- सुरेश नेहमी गाणे म्हणत राहील.
- पक्षी चिवचिवाट करत राहतील.
- साहिल कविता रचत राहील.
काल तक्ता
| काळ | सामान्य | अपूर्ण | पूर्ण | रीतिकाळ |
|---|---|---|---|---|
| वर्तमान | मधुबाला तबला वाजवते. | मधुबाला तबला वाजवत आहे. | मधुबालाने तबला वाजवला आहे. | मधुबाला तबला वाजवत असते. |
| भूतकाळ | मधुबालाने तबला वाजवला. | मधुबाला तबला वाजवत होती. | मधुबालाने तबला वाजवला होता. | मधुबाला तबला वाजवत होती. |
| भविष्यकाळ | मधुबाला तबला वाजवेल. | मधुबाला तबला वाजवत असेल. | मधुबालाने तबला वाजवलेला असेल. | मधुबाला तबला वाजवत राहील. |
वडिलांस पत्र स्वाध्याय - sahavi marathi
इयत्ता सहावी मराठी पाठ २२: वडिलांस पत्र हे पत्रलेखनाच्या माध्यमातून राजगड किल्ल्याचे ऐतिहासिक आणि भौगोलिक महत्त्व सांगते. या स्वाध्यायात राजगडाच्या वैशिष्ट्यांबद्दल, शिवाजी महाराजांच्या मोहिमांबद्दल, आणि भविष्यकाळाच्या प्रकारांबद्दल प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य, किल्ल्यांचा इतिहास, आणि पर्यावरणाचे सौंदर्य येथे समजावून सांगितले आहे.
कीवर्ड्स: वडिलांस पत्र, स्वाध्याय, sahavi marathi, इयत्ता सहावी मराठी, राजगड किल्ला, शिवाजी महाराज, मराठी अभ्यास