महात्मा गांधी
महात्मा गांधी म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या मोहनदास करमचंद गांधी यांचा जन्म २ ऑक्टोबर १८६९ रोजी झाला. महात्मा गांधीजी मॅट्रिकची परीक्षा पास झाल्यावर पुढील शिक्षणासाठी इंग्लंडला गेले. तेथे त्यांनी वकिली परीक्षा पास केली. पुढे वकिलीचा व्यवसाय काण्यासाठी ते अफ्रिकेत गेले. तेथे हिंदी लोकांवर होणारा अन्याय त्यांच्या निदर्शनास आला. त्यांना स्वत:लाही अनेक वाईट अनुभव आले. तेव्हा या अन्यायाविरुद्ध आपण लढले पाहिजे, असे मनात ठरवून त्यांनी अन्यायाविरुद्ध चळवळ सुरू केली. तेथील हिंदी लोकांना एकत्र करून त्यांना अन्यायाची जाणीव करून दिली. त्यांना त्यांचे हक्क मिळवून दिले.
जर त्यांनी कायद्याचा अभ्यास करून फक्त वकिली केली असती तर आरामदायी जीवन व्यतीत केले असते.
तथापि, भारतात परत आल्यावर गांधीजींनी स्वातंत्र्यासाठी प्रयत्न सुरू केले. त्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेत ब्रिटीशांशी लढा देण्याचे निवडले. त्यांनी विविध स्वातंत्र्य चळवळी केल्या आणि अनेक भारतीय नागरिकांनाही यात सामील होण्यासाठी प्रेरित केले. या हालचालींचा इंग्रजांवर मोठा परिणाम झाला.
इंग्रजांविरुद्ध लढा उभारला. सत्याग्रह व असहकाराच्या चळवळीमुळे सारा देश त्यांच्या पाठीशी उभा राहिला. स्वातंत्र्याची लढाई लढताना गांधीजींना अनेकदा तुरुंगात जावे लागले. अनेक हालअपेष्टा सहन कराव्या लागल्या. मिठाचा कायदा मोडल्यानंतर गांधीजींचे अनुयायी अधिकच वाढले. मोठमोठ्या नेत्यांनी जवाहरलाल नेहरू, सरोजिनी नायडू, लाला लजपतराय, सरदार पटेल यांसारख्या नेत्यांनी त्यांना आपला पाठिंबा दिला.
आपल्या काळातील इतर नेत्यांपेक्षा गांधीजींनी इंग्रजांना पळवून लावण्यासाठी हिंसक आणि आक्रमक पध्दतीचा अवलंब केला नाही. त्यांनी सत्य आणि अहिंसेचा मार्ग स्वीकारला आणि त्याला मोठ्या संख्येने भारतीयांनी पाठिंबा दर्शविला. ब्रिटीशांच्या राजवटीपासून भारताला मुक्त करण्यात त्यांचा सिंहाचा वाटा होता.
एकोणिसाव्या वर्षापर्यंत शाळा संपल्यानंतर ते कायद्याच्या शिक्षणासाठी इंग्लंडला गेले आणि १८९१ मध्ये बॅरिस्टर बनल्यावर भारतात परतले. घरी आल्यानंतर गांधीजींनी वकिली करण्यास सुरवात केली. पण या क्षेत्रात त्यांना यश मिळाले नाही. सुदैवाने, १८९३ मध्ये त्यांना मुंबईतील एका फर्म मालकाकडून एका खटल्याची बाजू मांडण्यासाठी दक्षिण आफ्रिकेत पाठवण्यात आले. ही त्यांच्या आयुष्यातील एक महत्वाची घटना ठरली.
गांधीजी जवळजवळ वीस वर्षे दक्षिण आफ्रिकेत राहिले. तेथील हिंदूंची दुर्दशा पाहून त्यांना फार दु:ख झाले. तेथील स्थलांतरित हिंदूंचा सर्वत्र अनादर होत होता आणि तेथे त्यांचे बोलणे, त्यांचे दु:ख ऐकणारे कोणीही नव्हते. स्वत: गांधीजींना तेथील आदिवासी ‘कुली बॅरिस्टर’ असे म्हणायचे. शेवटी गांधीजींना तिथे प्रचंड यश मिळाले. त्यांनी तेथे आंदोलन केले आणि हिंदूंवरील अत्याचार थांबवावेत अशी मागणी सरकारकडे केली.
गांधी जयंती प्रश्नमंजुषा
महात्मा गांधींनी भारताला योग्य वाट दाखविली :- त्यांनी कोट्यवधी भारतीयांना जीवनातल्या योग्य मार्गाकडे नेले. सत्य स्वीकारण्याचे व बोलण्याचे धैर्य असेल तरच जीवनात यश मिळू शकते यावर त्यांचा ठाम विश्वास होता. त्यांनी आपल्या लोकांना सत्य बोलण्यास शिकवले ज्याचे परिणाम काय असले तरी ते सत्य बोलू शकेल.
महात्मा गांधींनी भारताला योग्य वाट दाखविली :- त्यांनी कोट्यवधी भारतीयांना जीवनातल्या योग्य मार्गाकडे नेले. सत्य स्वीकारण्याचे व बोलण्याचे धैर्य असेल तरच जीवनात यश मिळू शकते यावर त्यांचा ठाम विश्वास होता. त्यांनी आपल्या लोकांना सत्य बोलण्यास शिकवले ज्याचे परिणाम काय असले तरी ते सत्य बोलू शकेल.
सत्याच्या मार्गावर चालणाऱ्या व्यक्तीला कदाचित अडचणींना सामोरे जावे लागते परंतु शेवटी सत्याचाच विजय होणार. त्यांनी आपल्या लोकांना त्यांच्या योजना पुढे नेण्यासाठी अहिंसक मार्गांचा अवलंब करण्यासाठी उद्युक्त केले आणि प्रेरणा दिली
१९१४ मध्ये गांधीजी आपल्या देशात परतले. दक्षिण आफ्रिकेतील विलक्षण विजयाच्या भावनेने त्यांना देश स्वतंत्र करण्यासाठी प्रेरित केले. १९२० मध्ये असहकार चळवळ सुरू करून खादी प्रचार, सरकारी वस्तूंवर बहिष्कार, परदेशी कपड्यांची होळी इत्यादी कामे पूर्ण झाली. १९३० मध्ये गांधीजींनी दांडी यात्रा करून मिठाचा कायदा मोडला. १९४२ मध्ये ‘भारत छोडो’ चा प्रस्ताव मंजूर झाला.
स्वतंत्र भारताचे गांधीजींचे स्वप्न होते. गांधीजींना देश नुसता स्वतंत्र नाही तर स्वावलंबी करायचा होता. त्यासाठी त्यांनी घरोघरी जाऊन चरख्याचा संदेश दिला. अनेक लोकांना स्वावलंबी केले. ग्रामोद्योगाचे महत्त्व लोकांना पटवून दिले. स्वत: त्यांनी भारी वस्त्रांचा त्याग करून नुसते धोतर व अंगावर पेचा घेऊन ते राहू लागले. गांधीजींनी सत्य, अहिंसा, शांती यांचा आयुष्यभर प्रचार केला व स्वत:ही हीच शिकवण आचरणात आणली.
‘आधी करावे मग सांगावे'