इयत्ता सातवी भूगोल धडा ७ चा स्वाध्याय कोणत्या विषयाचा आहे?

हा स्वाध्याय इयत्ता सातवीच्या भूगोल विषयाचा आहे, ज्यामध्ये मृदानिर्मिती, ह्युमस, मृदा संधारण, आणि त्यांचे भौगोलिक कारणांचे वर्णन आहे.

मृदेत ह्युमसचे प्रमाण का वाढते?

सेंद्रिय खतांचा वापर आणि सूक्ष्मजिवांमुळे मृत वनस्पती व प्राण्यांचे विघटन होऊन ह्युमसचे प्रमाण वाढते.

मृदा संधारणाचे उपाय कोणते?

समतल चर, वृक्षलागवड, पाणलोट क्षेत्र विकास, आणि जलयुक्त शिवार योजना यांमुळे मृदा संधारण होते.

इयत्ता सातवी भूगोल धडा ७: मृदा स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे

इयत्ता सातवीच्या भूगोल विषयातील धडा ७: मृदा यामध्ये मृदानिर्मिती, ह्युमस, मृदा संधारण, आणि त्यांचे भौगोलिक कारणांचे शैक्षणिक वर्णन आहे. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, तक्ते, आणि मृदा संधारणाचे उपाय यांचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना या संकल्पना समजण्यास मदत करते.

प्रश्न १: पुढील तक्ता पूर्ण करा

घटक	मृदानिर्मितीमधील भूमिका
मूळ खडक	मूळ खडकाचे विदारण होऊन मृदेचा प्रकार ठरतो.
प्रादेशिक हवामान	प्रदेशाचे हवामान विदारण प्रक्रियेची तीव्रता ठरवते. एकाच मूळ खडकापासून वेगवेगळ्या प्रकारची मृदा हवामानातील फरकामुळे तयार झालेली पाहायला मिळते.
सेंद्रिय खत	सेंद्रिय खताद्वारे सामुचा तोल राखला जातो.
सूक्ष्म जीवाणू	सूक्ष्मजिवाणूंमार्फत मृत वनस्पती व प्राणी याच्या विघटनाची प्रक्रिया होऊन मृदेतील ह्युमसचे प्रमाण वाढते.

प्रश्न २: कशामुळे असे घडते?

१) सह्याद्रीच्या पश्चिम भागात बेसाल्ट खडकापासून जांभी मृदा तयार होते.

१) सह्याद्रीच्या पश्चिम भागात पावसाचे प्रमाण जास्त आहे.
२) हवामान दमट आहे.
३) त्यामुळे बेसाल्ट खडकाचे अपक्षालन होऊन जांभी मृदा तयार होते.

२) मृदेत ह्युमसचे प्रमाण वाढते.

१) गांडूळखत, शेणखत, कंपोस्ट खत यांसारख्या सेंद्रिय खतांचा वापर केल्याने सामुचा तोल राखला जातो.
२) सामुची योग्य पातळी असलेल्या मृदेमध्ये सूक्ष्मजीव अधिक संख्येने आढळतात.
३) सूक्ष्मजिवांमुळे पालापाचोळा, वनस्पतींची मुळे, प्राण्यांचे मृतावशेष यांचे विघटन होते, ज्याला ह्युमस म्हणतात.
४) सेंद्रिय खतांचा वापर वाढवल्याने ह्युमसचे प्रमाण वाढते.

३) विषुववृत्तीय हवामान प्रदेशात मृदानिर्मितीची प्रक्रिया जलद घडते.

१) विषुववृत्तीय प्रदेशात वर्षभर २७°C ते ३०°C तापमान असते.
२) सरासरी २००० ते ३००० मिमी पाऊस पडतो.
३) जास्त तापमान आणि पाऊस यामुळे मृदानिर्मिती जलद घडते.

४) मृदेत क्षारतेचे प्रमाण वाढते.

१) शेतीच्या उत्पादनात मोठ्या प्रमाणावर जलसिंचनाचा वापर केला जातो.
२) अतिरिक्त जलसिंचनामुळे जमिनीतील क्षार वर येतात आणि जमीन क्षारयुक्त बनते.

५) कोकणातील लोकांच्या आहारात तांदूळ (धान) जास्त असतो.

१) कोंकणात उष्ण व दमट हवामान, गाळाची मृदा, आणि भरपूर पाऊस तांदळाच्या पिकास उपयुक्त आहे.
२) स्थानिक उत्पादनानुसार आहार निश्चित होतो, त्यामुळे तांदूळ जास्त असतो.

६) मृदेची धूप होते.

१) वाहत्या पाण्याबरोबर मृदेचा वरचा थर वाहून जातो.
२) वेगवान वाऱ्यामुळे मृदेची झीज होते.
३) तीव्र उतारामुळे मृदेची धूप होते.

७) मृदेची अवनती होते.

१) रासायनिक खते, जंतुनाशके, तणनाशके, आणि जलसिंचनाचा अतिवापर केला.
२) रासायनिक द्रव्यांच्या अतिवापरामुळे पोषक द्रव्ये आणि ह्युमस कमी होतात, सामू बिघडतो.
३) अतिरिक्त जलसिंचनामुळे क्षारांचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे मृदेचे आरोग्य बिघडते.

प्रश्न ३: माहिती लिहा

१) मृदा संधारणाचे उपाय

१) समतल चर: उतारावर समतल चर खोदल्याने पाण्याचा वेग कमी होतो, धूप थांबते, आणि पाणी जमिनीत मुरते.
२) वृक्षलागवड: वनस्पतींची मुळे माती धरून ठेवतात, धूप थांबते.
३) पाणलोट क्षेत्र विकास: शेतात बांधबंदिस्तीमुळे धूप कमी होते.
४) जलयुक्त शिवार योजना: बांध आणि नाले अडवल्याने मृदा संधारण होते.

२) सेंद्रिय पदार्थ

१) गांडूळखत, शेणखत, कंपोस्ट खते ही सेंद्रिय खते आहेत.
२) यांचा वापर सामुचा तोल राखतो, ह्युमस वाढवतो, आणि सुपीकता टिकवतो.
३) शेतीसाठी सेंद्रिय खतांचा वापर आवश्यक आहे.

३) विशिष्ट पिके घेण्यासाठी शेतातील मृदा सक्षम आहे का, याची माहिती मिळण्याचे ठिकाण

महाराष्ट्र शासन-कृषी विभाग, जिल्हा मृदा परीक्षण केंद्र, महाराष्ट्रातील कृषी विद्यापीठे.

४) वनस्पती जीवनातील मृदेचे महत्त्व

१) सुपीक मृदा: पोषक द्रव्ये मोठ्या प्रमाणात, समृद्ध वनस्पती जीवन (उदा., विषुववृत्तीय प्रदेश).
२) नापीक मृदा: पोषक द्रव्ये कमी, वनस्पती जीवन कमी (उदा., वाळवंटी प्रदेश).
३) मृदेची कमतरता: वनस्पती जीवनाचा अभाव (उदा., ध्रुवीय प्रदेश).

प्रश्न ४: मृदेच्या संदर्भात तक्ता पूर्ण करा

क्रिया	परिणाम	सुपीकता वाढते/कमी होते
बांधबंदिस्ती करणे	सुपीक मृदा पावसाच्या पाण्यासोबत वाहून जात नाही	सुपीकता वाढते
वृक्ष लागवड	वाऱ्याचा वेग कमी झाला	सुपीकता वाढते
काही काळ जमीन पडीक ठेवणे	मृदेची सुपीकता टिकून राहते	सुपीकता वाढते
सेंद्रिय खतांचा वापर	ह्युमसचे प्रमाण वाढले	सुपीकता वाढते
उताराच्या दिशेने आडवे चर खोदणे	उतारावरील पाण्याचा वेग कमी होऊन मृदेची झीज थांबते	सुपीकता वाढते
शेतात पालापाचोळा जाळणे	मृदेतील राखेचे प्रमाण वाढते	सुपीकता कमी होते
सेंद्रिय खतांचा वापर	सूक्ष्मजीवांना पोषक ठरले	सुपीकता वाढते
अतिरिक्त जलसिंचन	क्षारतेचे प्रमाण वाढले	सुपीकता कमी होते
रासायनिक खतांचा अतिवापर	सूक्ष्मजीवांचे आणि ह्युमसचे प्रमाण कमी होते	सुपीकता कमी होते

FAQ आणि शेअरिंग

मुलांनो, हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा. त्यांनाही अभ्यास करताना मदत होईल.

हा स्वाध्याय तुमच्या मित्रांसोबत WhatsApp, Facebook, किंवा ईमेलद्वारे शेअर करा. स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास खाली कमेंट करून सांगा!

स्वाध्यायाची माहिती आवडल्यास आम्हाला कमेंट करून सांगा.

आपल्या अभिप्रायाने आम्हाला प्रोत्साहन मिळेल. खालील कमेंट विभागात आपले विचार लिहा!