इयत्ता पाचवी परिसर अभ्यास १: नकाशा : आपला सोबती स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता पाचवीच्या परिसर अभ्यास भाग १ मधील "नकाशा : आपला सोबती" हा पाठ भूरूपे, नकाशा तयार करण्याच्या पद्धती, आणि सांकेतिक चिन्हांचे शैक्षणिक वर्णन करतो. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, नकाशा वाचन, आणि परिसराचा आराखडा तयार करण्याच्या कृतींचा समावेश आहे, जे विद्यार्थ्यांना भूगोल आणि नकाशा समजण्यास मदत करते.
नकाशा : आपला सोबती - परिचय
परिचय
आपल्या परिसरातील जमीन सारख्या उंचीची नसते. उंचसखलपणामुळे जमिनीला विशिष्ट आकार प्राप्त होतात. त्यामुळे डोंगर, दऱ्या, पठारे, मैदाने, बेटे इत्यादी भूरूपे तयार होतात. हे तुम्ही तिसऱ्या पाठात अभ्यासले आहे. आपला परिसर कसा आहे ते योग्य प्रकारे समजून घेण्यासाठी तेथील भूरचनेची म्हणजेच प्राकृतिक रचनेची माहिती असणे आवश्यक ठरते. इयत्ता चौथीमध्ये आपण नकाशासंबंधी माहिती घेतली होती. त्यात पाच हजार वर्षांपूर्वीचा नकाशासुद्धा होता. याचा अर्थ मानवाला पूर्वीपासून नकाशा तयार करण्याची गरज वाटत होती. त्या वेळी नकाशांचा उपयोग मुख्यतः युद्धासाठी होत असे. युद्ध करताना प्रदेशाच्या भूरचनेची/प्राकृतिक रचनेची सखोल माहिती आवश्यक होती. शत्रूचा पराभव करण्यासाठी डावपेच आखणे सोपे होत असे. त्यासाठी परिसराच्या भूरचनेचे नकाशे वापरले जात. भूरूपाची उंची, आकार इत्यादींमधील फरक विचारात घेऊन नकाशात विविध भूरूपे दाखवता येतात. ही भूरूपे नकाशावर वेगवेगळ्या पद्धतींनी दाखवली जातात. नकाशांच्या आधारे भूरूपे कोणकोणत्या पद्धतीनी दाखवता येतात ते आपण समजून घेऊ.
नकाशा : आपला सोबती - करून पहा
करून पहा
**मार्गदर्शन**: कागदावर दोन डोंगर आणि मधली दरी काढावी. डोंगराची उंची समोच्च रेषा किंवा रंगपद्धतीने (उदा., पिवळा रंग उंचीसाठी) दाखवावी. दरीची खोली निळ्या रंगाने किंवा खालच्या समोच्च रेषांनी दर्शवावी. उंची आणि खोलीच्या संख्याही (उदा., 500 मी., -50 मी.) नोंदवाव्यात.
नकाशा : आपला सोबती - सांगा पाह!
सांगा पाह!
नकाशा : आपला सोबती - जरा डोके चालवा
जरा डोके चालवा
नकाशा : आपला सोबती - करून पहा (नकाशा तयार करणे)
करून पहा
**मार्गदर्शन**: कागदावर शाळा किंवा घराचा परिसर काढावा, ज्यामध्ये रस्ते, झाडे, इमारती यांचा समावेश करावा. सांकेतिक चिन्हे (उदा., रस्त्यासाठी रेषा, झाडासाठी गोलाकार) वापरावीत. मित्राच्या आराखड्यातील चिन्हे अस्पष्ट असल्यास त्या समजणार नाहीत. चर्चेतून चिन्हांचा अर्थ स्पष्ट करावा.
**मार्गदर्शन**: प्रथम चिन्हे आणि खुणा निश्चित कराव्यात (उदा., घरासाठी चौरस, रस्त्यासाठी रेषा). नंतर परिसराचा आराखडा काढावा, ज्यामध्ये चिन्हे सुस्पष्ट आणि समजण्यास सोपी असावीत.
नकाशा : आपला सोबती - माहीत आहे का तुम्हाला?
माहीत आहे का तुम्हाला?
नकाशा तयार करण्याच्या अनेक आधुनिक पद्धती आता विकसित झाल्या आहेत. त्यापूर्वी 'प्रकाश-छाया' पद्धतीचा वापर करून नकाशे तयार केले जात असत. 'भारतीय सर्वेक्षण संस्था' ही भारतातील नकाशा तयार करणारी मुख्य संस्था आहे. तिची स्थापना १७६७ साली झाली. या संस्थेने प्रत्यक्ष सर्वेक्षण करून भारतीय उपखंडाचे विविध प्रमाणांवरील स्थलदर्शक नकाशे तयार केले आहेत. हे नकाशे अचूकतेबाबत जगन्मान्य आहेत. या संस्थेचे मुख्य कार्यालय उत्तराखंड राज्यातील 'डेहराडून' येथे आहे.
नकाशा : आपला सोबती - स्वाध्याय
स्वाध्याय
**मार्गदर्शन**: **यादी**: डोंगर, दरी, मैदान, पठार, नदीकाठ.
**कृती**: उदा., डोंगर काढण्यासाठी समोच्च रेषा वापराव्यात, ज्यामध्ये उंची (उदा., 300 मी.) आणि रंग (उदा., पिवळा) दर्शवावेत.
**चिन्ह/खूण**: त्रिकोण (डोंगरासाठी)
**चिन्ह/खूण**: निळ्या रंगात गोलाकार (बेटासाठी)
घर: चौरस
रुग्णालय: क्रॉससह चौरस
कारखाना: धुरासह चौरस
बाग: झाडांचे गोलाकार
खेळाचे मैदान: आयत
रस्ता: रेषा
डोंगर: त्रिकोण
नदी: लाटवणारी रेषा
नकाशा : आपला सोबती - उपक्रम
उपक्रम
**मार्गदर्शन**: परिसरातील उंचसखल ठिकाणे (उदा., डोंगर, मैदान) शिक्षकांच्या मदतीने नोंदवावीत. कागदावर द्विमितीय नकाशा काढावा, ज्यामध्ये समोच्च रेषा आणि रंगसंगती वापरावी.
नकाशा : आपला सोबती - FAQ आणि शेअरिंग
FAQ आणि शेअरिंग
इयत्ता पाचवी परिसर अभ्यास १: नकाशा : आपला सोबती स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
इयत्ता पाचवी परिसर अभ्यास भाग १ चा पाठ: नकाशा आपला सोबती यामध्ये भूरूपे, नकाशा तयार करण्याच्या पद्धती, आणि सांकेतिक चिन्हांचे शैक्षणिक वर्णन आहे. या स्वाध्यायात प्रश्नोत्तरे, नकाशा वाचन, आणि परिसराचा आराखडा तयार करण्याच्या कृतींचा समावेश आहे. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त मराठी अभ्यास साहित्य आणि भूगोलाची जाणीव वाढवण्याची संधी येथे उपलब्ध आहे. हा पाठ नकाशा समजण्याची प्रेरणा देतो.
कीवर्ड्स: इयत्ता पाचवी परिसर अभ्यास, नकाशा आपला सोबती, स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे, 5वी स्वाध्याय, मराठी अभ्यास, नकाशा आपला सोबती प्रश्न आणि उत्तरे, भूरूपे, समोच्च रेषा, सांकेतिक चिन्हे
संबंधित स्वाध्याय: इयत्ता पाचवीच्या इतर परिसर अभ्यास पाठांचे स्वाध्याय शोधण्यासाठी:
FAQ: नकाशा : आपला सोबती स्वाध्याय प्रश्नोत्तरे
१. नकाशा आपला सोबती स्वाध्याय कोणत्या विषयाचा आहे?
हा स्वाध्याय इयत्ता पाचवीच्या परिसर अभ्यास भाग १ या विषयाचा आहे, ज्यामध्ये भूरूपे आणि नकाशा पद्धतींचे वर्णन आहे.
२. समोच्च रेषा पद्धती म्हणजे काय?
समोच्च रेषा पद्धतीत नकाशामध्ये जमिनीचा उंचसखलपणा दाखवण्यासाठी समान उंचीची ठिकाणे रेषांनी जोडली जातात, ज्यांना समोच्च रेषा म्हणतात.
३. नकाशात सांकेतिक चिन्हे आणि खुणा कशासाठी वापरतात?
नकाशात सांकेतिक चिन्हे आणि खुणा वेगवेगळ्या गोष्टी (उदा., देऊळ, रस्ता) थोडक्यात आणि अचूकपणे दाखवण्यासाठी वापरतात.
४. भारतीय सर्वेक्षण संस्था काय आहे?
भारतीय सर्वेक्षण संस्था ही भारतातील नकाशा तयार करणारी मुख्य संस्था आहे, ज्याची स्थापना १७६७ मध्ये झाली आणि मुख्य कार्यालय डेहराडून येथे आहे.