इयत्ता सहावी भूगोल - पाठ: हवा व हवामान स्वाध्याय
प्रश्न अ: मी कोण?
उत्तर: हवा
स्पष्टीकरण: हवा ही वातावरणाची तात्कालिक स्थिती आहे, जी तापमान, आर्द्रता, वारे यांच्या बदलांमुळे सतत बदलत असते.
उत्तर: हवामान
स्पष्टीकरण: हवामान हे एखाद्या ठिकाणच्या हवेच्या दीर्घकालीन सरासरी स्थिती आहे, जी प्रत्येक ठिकाणच्या भौगोलिक परिस्थितीनुसार बदलते.
उत्तर: हिम
स्पष्टीकरण: हिम हे पाण्याचे स्थायी स्वरूप आहे, जे थंड हवामानात जलबिंदू गोठल्याने तयार होते, विशेषतः हिमनद्या आणि बर्फाच्छादित भागात.
उत्तर: आर्द्रता
स्पष्टीकरण: आर्द्रता ही हवेत असलेल्या पाण्याच्या बाष्पाचे प्रमाण आहे, जी हवामान आणि पर्जन्यावर परिणाम करते.
प्रश्न ब: उत्तरे लिहा.
- महाबळेश्वर हे सह्याद्री पर्वतरांगेच्या उंच भागात, समुद्रसपाटीपासून सुमारे १,३५३ मीटर उंचीवर आहे, जिथे उंचीमुळे तापमान कमी होते.
- उंची वाढत गेल्याने हवेचा दाब आणि तापमान कमी होत जाते, ज्यामुळे महाबळेश्वरचे हवामान थंड आणि सौम्य राहते.
स्पष्टीकरण: उंची हा हवामानावर परिणाम करणारा महत्त्वाचा घटक आहे. महाबळेश्वरच्या उंच स्थानामुळे तिथे वर्षभर थंड हवामान असते, विशेषतः हिवाळ्यात.
- समुद्रकिनारी सूर्याच्या उष्णतेमुळे समुद्राचे पाणी बाष्पीभवन होऊन हवेत पाण्याची वाफ मिसळते, ज्यामुळे आर्द्रता वाढते.
- हवेत बाष्पाचे प्रमाण जास्त असल्याने हवा दमट आणि चिकट वाटते, जे समुद्रकिनारी भागांचे वैशिष्ट्य आहे.
स्पष्टीकरण: समुद्रकिनारी भागात बाष्पीभवनाची प्रक्रिया सतत चालते, ज्यामुळे हवेत आर्द्रता वाढते आणि हवामान दमट बनते, विशेषतः उष्ण कटिबंधीय भागात.
- हवा:
- हवा ही एखाद्या ठिकाणच्या विशिष्ट वेळेची वातावरणाची अल्पकालीन स्थिती आहे, जी तापमान, आर्द्रता आणि वार्‍यांवर अवलंबून असते.
- उदाहरण: आज सकाळी मुंबईत हवा थंड होती.
- हवामान:
- हवामान ही एखाद्या ठिकाणच्या हवेची दीर्घकालीन सरासरी स्थिती आहे, जी वर्षानुवर्षे निरीक्षणांवर आधारित आहे.
- उदाहरण: मुंबईचे हवामान उष्ण आणि दमट आहे.
- बदल:
- हवेत सतत आणि त्वरित बदल होतात, जे सहज जाणवतात.
- हवामानात बदल दीर्घकाळात होतात आणि ते सहज जाणवत नाहीत.
स्पष्टीकरण: हवा ही तात्कालिक आणि स्थानिक आहे, तर हवामान हे दीर्घकालीन आणि सामान्य आहे, जे भौगोलिक स्थान आणि पर्यावरणावर अवलंबून असते.
- तापमान: हवेची उष्णता किंवा थंडपणा मोजणारा घटक.
- आर्द्रता: हवेत असलेल्या पाण्याच्या बाष्पाचे प्रमाण.
- वारे: हवेची गती आणि दिशा.
- वायुदाब: हवेचा दाब, जो हवामान बदलांवर परिणाम करतो.
- वृष्टी: पाऊस, बर्फ किंवा गारांचे स्वरूपात होणारा पर्जन्य.
स्पष्टीकरण: हवेची ही अंगे हवामानाच्या स्वरूपाला आकार देतात आणि त्यांचे निरीक्षण हवामान अंदाजासाठी महत्त्वाचे आहे.
- समुद्रसान्निध्य: समुद्रकिनारी भागात बाष्पीभवनामुळे हवेत आर्द्रता वाढते, ज्यामुळे हवामान दमट आणि सौम्य राहते, तर अंतर्गत भागात आर्द्रता कमी असल्याने हवामान कोरडे असते.
- समुद्रसपाटीपासूनची उंची: उंची वाढत गेल्याने तापमान आणि वायुदाब कमी होतो, ज्यामुळे उंच भागात हवामान थंड आणि सौम्य असते, तर खालच्या भागात उष्ण असते.
स्पष्टीकरण: समुद्रसान्निध्य आणि उंची हे हवामानाचे प्रमुख निर्धारक आहेत, जे आर्द्रता, तापमान आणि पर्जन्यावर परिणाम करतात.
प्रश्न क: खालील हवामान स्थितीसाठी तुमच्या परिचयाची ठिकाणे लिहा.
उत्तर: जयपूर
स्पष्टीकरण: जयपूर, राजस्थानात आहे, जिथे उष्ण आणि कोरडे हवामान आहे, विशेषतः उन्हाळ्यात तापमान खूप वाढते.
उत्तर: मुंबई
स्पष्टीकरण: मुंबई समुद्रकिनारी आहे, जिथे सूर्याच्या उष्णतेमुळे बाष्पीभवन होऊन हवामान उष्ण आणि दमट राहते.
उत्तर: शिमला
स्पष्टीकरण: शिमला हिमालयाच्या पायथ्याशी आहे, जिथे उंचीमुळे हवामान थंड आणि सौम्य आहे, विशेषतः हिवाळ्यात.
उत्तर: नागपूर
स्पष्टीकरण: नागपूर मध्य भारतात आहे, जिथे उन्हाळ्यात तापमान खूप वाढते आणि आर्द्रता कमी असते, ज्यामुळे हवामान उष्ण आणि कोरडे राहते.
उत्तर: लेह
स्पष्टीकरण: लेह, लडाखमध्ये आहे, जिथे उंची आणि कमी आर्द्रतेमुळे हवामान थंड आणि कोरडे आहे, विशेषतः हिवाळ्यात.
प्रश्न ड: पुढील तक्ता पूर्ण करा.
| विशेष | हवा | हवामान |
|---|---|---|
| वर्णन |
|
|
स्पष्टीकरण: हवा आणि हवामान यांच्यातील फरक त्यांच्या कालावधी आणि स्वरूपावर आधारित आहे. हवा ही तात्कालिक आहे, तर हवामान दीर्घकालीन आहे.
हवा व हवामान स्वाध्याय - sahavi bhugol
इयत्ता सहावी भूगोल पाठ ४: हवा व हवामान ही हवेची अंगे, हवामानाचे प्रकार आणि समुद्रसान्निध्य यांचा अभ्यास करते. या स्वाध्यायात हवामानाच्या विविध स्थितींवर प्रश्नोत्तरे आहेत. विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त भूगोल अभ्यास साहित्य येथे उपलब्ध आहे.
कीवर्ड्स: हवा व हवामान, स्वाध्याय, sahavi bhugol, इयत्ता सहावी भूगोल, हवेची अंगे, हवामान, समुद्रसान्निध्य, भूगोल अभ्यास